M. Y. Ayupova

Q g‘ir nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalarga moijallangan maktablar
O g 'ir n utq nuqsoniga ega bo'lg an bolalarga m o'ljallangan m aktab 
norm al eshitish va saqlangan in tellektda vujudga kelgan alaliya, afaziya, 
rinolaliya, dizartriya, duduqlanish kabi n u tq kam chiliklariga ega b o 'lgan
bolalarg a m o 'ljallan g an m axsus m a k ta b m uassasasi tip idir. M a z k u r 
to ifa d a g i b o la la r d a d a s tu rn i o 'z la s h tr is h , n u tq s h a k lla n is h in in g
muvaffaqiyatli bo'lishi tuzatuvchi t a ’sir ko'rsatishning o'ziga xos sistemasi 
qo'llanadigan maxsus m aktab sharoitidagina m um kin bo'ladi.
D efektologiya ilmiy tekshirish instituti logopediya sektorini bevosita 
ishtirokida 1954-yilda L eningradda birinchi m aktab tashkil qilingan edi.
M oskvada, 1956-yil za if eshituvchilar m aktabi qoshida agar form ada 
nutqi rivojlanm agan bolalar uchun alo hida sinflar tashkil qilindi. M aktab 
bazasida 1958-yil o g 'ir nutq kam chiliklariga ega bo 'lgan bolalar u ch u n
o'zig a xos rejimli maxsus m ak tab -in tern at ochildi.
1958-yildan keyin bunday m aktablar bashqa shaharlarda vujudga keldi 
(M oskva (ikkinchi m aktab), L eningrad Sverdlovsk).
Dastlab bu m aktablar om m aviy m aktabning 4 sinfi hajm idagi t a ’lim ni 
t a ’m inlar edi.
1961-yildan e ’tiboran o g 'ir n utq nuqsoniga ega bolalar u ch un m axsus 
m aktab -in tern atlar tarm og'i keng rivojlana boshladi.
Hozirgi vaqtda og'ir nutq nuqsoniga ega bo'lgan bolalar uchun alohida 
m aktab-internatlar mavjud.
Bu m uassasada u m u m ta’lim m aktabi vazifalari bilan birga m axsus 
vazifalar ham hal qilinadi:
a) og'zaki va yozm a nutqdagi turli xil kam chiliklarni b arta raf etish;
519

---

щ
b) ular bilan bog'Iiq psixik rivojlanishdagi o ‘ziga xos kam chiliklarni 
o ‘qish va o ‘qishdan tashqi tuzatish-tarbiyaviy ishlar jarayonida yo'qotish;
d) professional m ehnat tayyorgarligini am alga oshirish.
M ak tab ikki b o 'lim d a n iborat. M ak tab n in g b irin ch i b o 'lim ig a
om m aviy m aktabda t a ’lim olishga xalaqit beradigan alaliya, afaziya, 
dizertriya, rinolaliya, duduqlanish kabi nutq nuqsoniga ega bo'lgan nutqi 
u m u m iy
r iv o jla n m a g a n b o l a l a r q a b u l 
q i l in a d i. 
S in f l a r n i
kom plektlashtirishda birinchi navbatda nutqiy rivojlanish darajasi va 
birlam chi nuqson xarakteri hisobga olinadi.
II bo'lim ga nutqning norm al rivojlanishida duduqlanishning og 'ir 
form asidan aziyat chekuvchi bolalar qabul qilinadi.
I bo'lim da nutqi um um iy rivojlanm agan bolalar uchun ta ’lim olish 
m uddati 12 yil (tayyorlov sinfi va I—XI sinflar).
II b o 'lim d a duduqlanishning O g'ir formasi bilan xastalangan bolalar 
uchun — 9 yil (I-IX sinflar).
Sinflar 12 kishidan iborat bo'ladi. M axsus m aktabni bitiruvchilariga 
to'liqsiz o 'rta m a’lum ot haqida guvohnom a beriladi.
O 'quvchilarning nutqlari va yozuvdagi kam chiliklarini tuzatish ishlari 
m untazam ravishda butun o'quv tarbiyaviy jarayon davom ida olib boriladi. 
ayniqsa, ona tili darslarida bu vazifa h ar to m o n lam a hal qilinadi. Turli 
xil nutq defektlam i oldini olish frontal va ivdividual m ashg'ulotlarni 
birligi tufayli m um kin b o 'la d i. Ivdividual logo ped ik m a s h g 'u lo tla r 
o 'q itu v c h i logoped to m o n id a n darsd an tash q ari vaqtd a o 'tk az ila d i. 
H arakatida kamchiligi bor bolalar uchun davolash gim nastikasi bo 'y ich a 
m ashg'ulotlar o'tkaziladi.
Maxsus maktabning II bo'lim ida bolalar to 'liq bo'lm agan o 'rta maktab 
hajm ida bilim oladilar. D uduqlanishning O g 'ir form asiga ega bolalarni 
o 'q itish d a om m aviy m aktab darsliklari, m axsus log op edik jih o zlar, 
t a ’lim n in g te x n ik v o s ita la rid a n fo y d a la n ila d i. M ax su s m a k ta b n i 
bitiruvchilar ommaviy m aktabda yoki hunar-texnika bilim yurtlarida ta ’lim 
olishni davom ettirishiari m um kin.
N utq kam chiliklarini b arta raf etishda iogopeddan tashqari o'qituvchi 
va tarbiyachilar ham qatnashadilar. M aktab o'qituvchilari, tarbiyachilari, 
logopedi ta ’lim va m ehnat faoliyati davom ida o'quvchilarning um um iy 
va nutqiy rivojlanishlarini tuzatib boradilar.