M. Y. Ayupova

Gapirmaydigan bolalar bilan olib boriluvchi logopedik ishga umumiy
tavsiyalar. 
M ashg'ulotlarni im kon qadar kichik guruhlarda (3 kishidan 
o sh m ag an ) o 'tk a z is h lo zim . Y etakch i m a sh g 'u lo t sh akli o 'y in d ir. 
M a sh g 'u lo tla r, ay n iq sa , ish n in g d astlab k i b o s q ic h la rid a n o v erb o l 
topshiriqlar bilan t a ’m inlangan bo'lishi zarur. Logopedik t a ’sirda aynan 
bir so 'z m aterialini k o 'p m arotaba takrorlash va gapirm aydigan bola 
bilan bevosita hissiy aloqa o 'rnatish zaruriy sharoit hisoblanadi.
492

---

Bu bosqichda bola n utqining h ar qanday k o ‘rinishni rag‘batlantirish 
m uhim . Bolani biron narsa aytishga yoki takrorlashga m ajburlash kerak 
em as. Ayt, takrorla kabi so 'z la rd an foydalanm aslik kerak, chunki bolada 
bu iltim oslarga negativ ta ’sirlanish yuzaga keladi.
Bu so 'z la rn i m os keluvchi savollarga yoki so 'zlarg a alm ashtirish 
foydalidir (o'ylab k o'rchi, to p -c h i). Yoki bir to m o n lam a dialog ham
foydadan holi em as, bunda k atta odam ham savol beradi, ham o 'zi javob 
beradi. Bola tom onidan hozirgina talaffuz etilgan tovush taqlidini bir- 
ikki takrorlash ham yaxshi natija beradi. M asalan; bola bilan o'yinchoqni 
javon oldiga borib, hayratom uz so'raladi: "Q arachi, bu yerda kim paydo 
bo'ldi? Uloqcha?!" U loqchani to m osha qila turib, bir necha m arotaba 
uloqcha ovozini imitatsiya qilish lozim: "M e-m e-m e". U loqchaning bum i, 
qulog'i, dum chasini bolaga k o 'rsa ta turib, logoped qiziqsinib so'raydi. 
"U loqcha qanday yig'lashini sen bilasanm i?" Boladan istalgan tovush 
reaksiyasini olish zarur.
Biroq, a m o rf— o'zak so'zlarni (bola tom onidan yaratiluvchi) m asalan, 
kuchuk so'zi o 'rn ig a — "chu" yoki sichqon so'zi o 'rn ig a — "chi" so'zlarini 
bolalar ortidan takrorlash m um kin em as. B olalar faqat to 'g 'ri talaffuz 
qilinuvchi so 'z va gaplarni eshitishlari lozim .