nuqsonlarning yuzaga kelishiga (m asalan, oligofreniyaning m o to r alaliya
bilan uyg‘unlashuvi) asos b o ‘lib xizm at qiladi.
Miya rivojlanmaganligi yoki zararlanishini keltirib chiqaruvchi sabablar
ichida hom iladorlik davrida onaning infeksiyalari yoki intoksikatsiyalari,
toksikozlar, tug‘ruq travm asi, asfiksiya, rezus-om il b o ‘yicha ona va hom ila
q o n i n i n g m o s k e lm a s lig i, m a r k a z iy n e r v t i z i m i k a s a ll i k l a r i
(neyroinfeksiyalar) va bola hayotining dastlabki yillarida bosh m iya
travm alari birm uncha k o ‘p uchraydi.
Homiladorlik davrida alkogol va nikotinni iste’mol qilish ham bolaning
jism oniy va nerv psixik rivojlanishida kam chiliklarga olib keladi. Bu
kam chiliklarning k o ‘p uchraydigan ko'rinishlaridan biri nutqning to 'liq
rivojlanmaganligi hisoblanadi. Alkogolli sindrom da bolalar kam vaznli
tu g ‘iladilar, jism oniy va psixik rivojlanishdan orqada qoladilar.
B undan
ta s h q a ri tu r g 'u n b o ‘y va v a z n y e tis h m o v c h ilig i, k o 'k r a k q afasi
deformatsiyasi, m ikrotsefal yoki (kam roq) gidrotsefal kalla suyagi, kalta
bo'yin, yuqori va pastki jag' rivojlanmaganligi, baland chuqur,
to r tanglay,
to r va kalta ko 'z yoriqlari va boshqa bir q ato r belgilar kuzatiladi. Bu
belgilar turli xil ko'ruv, eshituv va hokazo nuqsonlar bilan uyg'unlashib
kelishi m um kin. Bunday bolalarda nu tqning to 'liq rivojlanm aganligi
harakat qo'zg'aluvchanligi, affektiv qo'zg'aluvchanlik va haddan tashqari
past aqliy ish qobiliyati sindrom lari bilan uyg'unlashadi. Bunday bolalarni
erta aniqlash, ularni ichkilikboz ota-onalaridan ajratish tibbiy, tarbiyaviy
va logopedik ishni to 'g 'ri tashkil qilish bolalardagi nutqiy va intellektual
rivojlanmaganlikni oldini olishda m uhim aham iyatga egadir.
Bola miyasining nutq zonalariga zararli om ilning nutq shakllanib
b o 'lg an id an so 'n g t a ’sir ko'rsatish i ho llarida
afaziya yuzaga kelishi
m um kin.
N utq buzilishlari, shu jum ladan, nutq to 'liq rivojlanm aganligining
yuzaga kelishida nasliy om illar alohida o 'rin tutadi. Bunday hollarda
nutqiy nuqson, hatto aham iyatsiz tuyulgan zararli om illar ta ’siri ostida
ham yuzaga kelishi m um kin.
Berilgan m a ’lum otlarga asoslanib, nutq to 'liq rivojlanm aganligini
keltirib chiqaruvchi etiologik om illarning m urakkabligi va k o 'p shaklliligi
haqida um um iy xulosaga kelish m um kin.
N u tq to 'liq rivojlanm aganligi etiologiyasi va p ato gen ezi tu rli—
tu m an d ir, am m o klinik nuqtayi nazardan
qaraganda m arkaziy nerv
siste m asin in g e rta o rg a n ik z a ra rla n ish i b ila n b o g 'Iiq n u tq t o 'liq
rivojlanmaganligi guruhi birm uncha m uhim aham iyatga ega.
Jarohatlanish vaqtiga bog'Iiq ravishda hom iladorlik patologiyasi,
tug'ruq travmasi bilan (miyaning intranatal jarohatlanishi) bog'Iiq markaziy
nerv tizimi buzilishlari va bola tug'ilganidan so'ng infeksiyalar va travm alar
ta ’siri natijasida yuzaga keluvchi postnatal zararlanishlarga ajratiladi.
Nutqning to'liq rivojlanmaganligi etiologiyasida perinatal ensefalopatiya-
480
homiladorlik davri singari tug‘ruq davrida ham zararli omillarning birgalikdagi
ta ’siri natijasida yuzaga keluvchi miya zararlanishi, alohida o ‘rin tutadi.
A gar p e rin a ta l e n s e fa lo p a tiy a n in g sab ab i m iy an in g b a c h a d o n
gipoksiyasi va tu g ‘ruq asftksiyasi hisobiga kislorod bilan tuyinm aganligi
b o'lsa, u gipoksik ensefalopatiya deb; agar m exanik tu g 'm a shikastlanish
b o 'lsa —
travm atik ensefalopatiya deb; agar ikkala omil birgalikda kelsa
- g ip o k sik -trav m atik e n se falo p atiy a deb atalad i. A garda m iyan in g
shikastlanishi ona va bola qoni rezus omili yoki guruhi to ‘g ‘ri kelmaganligi
hisobiga m arkaziy nerv tizim ining toksik zararlanishi tufayli b o ‘lsa — bu
bilirubin ensefalopatiya deb ataladi. N u tq to ‘liq rivojlanmaganligi, odatda,
m iyaning rezidual — organik zararlanishi oqibati hisoblanadi. U ni neiv-
psixik kasalliklarda uchraydigan (epilepsiya, shizafreniya va boshqalar)
nutq rivojlanishi buzilishlaridan farqlash lozim.
M arkaziy nerv tizim ining rezidual-organik jarohatlanishida ikki asosiy
turdagi buzilishlar ajratiladi: dizontogen etik — m a’lum strukturalar va
fizio lo g ik tiz im n in g riv o jla n m a g a n lig i yoki u la r sh a k lla n is h in in g
m uddatidan orqada qolishi oqibati sifatidagi buzilish: bunday buzilishlarga
nutq n in g t o ‘liq rivojlanm aganligi
misol b o i a oladi; ensefalopatik —
m arkaziy nerv tizim i u yoki bu tuzilishining zararlanishi oqibati sifatidagi
buzilish, bu buzilishlarga nutqiy va harakat kam chiliklari, shuningdek,
b o sh q a k a m c h ilik la r, m a sa la n , d iz a rtriy a ,
b o la la r S ereb ral falaji,
gidrotsefaliya va boshqalar misol b o ‘la oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
