1 A. X. O‘roqov

4.4. Qordan himoyalovchi qurilmalar turlari 
Qorni himoya qilishning eng ishonchli va iqtisodiy doimiy vositasi-qor va 
temir yo‘llarni qor ko‘chkisidan himoya qilishning asosiy turi bo‘lgan qorlarni 
himoya qilish o‘rmonlari. Biroq, ular kamchiliklarga ega: ularni yo‘llar bo‘ylab 
joylashtirish uchun muhim er maydonlari kerak; o‘rmon maydonlari asta-sekin 
o‘sib boradi va doimiy parvarish talab qiladi. Qor ko‘chkisi shakllanishining 
sabablaridan biri-tuproq matosini loyihalashda yoki qurilish uchun dizayn 
echimlaridan chetga chiqishda qor yog’ishi talablarining qulashi. Ayniqsa, bu 
tartibsizliklar va chekinishlar ko‘pincha chuqurliklarda uchraydi. Shuning uchun, 
ta’mirlash jarayonida yo‘l xizmat operatsiya hoshiyasi (tiklanishni kamaytirish) 
yon bag’irlari, hoshiya ko‘tarish va boshqa asosiy chora-tadbirlar, hoshiyasi bilan 
ta’minlash, bir aerodinamik Profil karakterizasyonu berish bo‘yicha ishlarni 
amalga oshiradi, uydirma belgisi uchun zamin mato ko‘tarish va qorayish-shamol 
oqimi uchun aerodinamik yo‘l ko‘ndalang Profil berish. Qor yog’adigan höyüğün 
balandligi ikki shartdan kelib chiqqan holda aniqlanishi kerak: qor ko‘chkisi 
oqimining tezligini qor qatlamidan qor qatlamidan qorli qatlam hosil qilmasdan 

---

92 
olib o‘tishni ta’minlaydigan qiymatga oshirish; qor tozalash paytida yo‘l yuzasidan 
tushadigan qor qatlamini hisobga olgan holda, qor qoplamining taxminiy 
darajasidan yuqori tepalikning ko‘tarilishi. 
Birinchi shartga ko‘ra, qor yog’adigan höyüğün balandligi formula bilan 
belgilanadi: 
bu erda Nn-qor yog’adigan höyüğün balandligi, m; NP, 5%, m dan oshib 
ketish ehtimoli bo‘lgan qor qoplamining hisoblangan balandligi; ∆n-h-tepalikning 
notekisligini ta’minlovchi qor qoplamining balandligi, m (1,2; 0,7; 0,6; 0,5; 0,4 m, 
navbati bilan i, II, III, IV va v toifalarida yo‘llar uchun). 
Ayniqsa, yo‘llarning kesishmalarida, qor ko‘chishi bilan tuproq kanvasining 
oqishini yaxshilash uchun qor bo‘roni bilan olib boriladigan to‘siqlarni, ustunlarni 
va boshqa to‘siqlarni kamaytirish mumkin. Chuqurchalar joylarida ko‘pincha 
yamoqlarning tiklanishini kamaytiradi, yig’iladigan javonlar yoki bo‘shliqlarni 
tashkil qiladi. Shu bilan birga, agar qor ko‘chkisi hajmi yo‘lga tushadigan qor 
miqdori kamroq bo‘lsa, bu chuqurning shamolli burchagida joylashgan bo‘lishi 
mumkin bo‘lsa, tik yamaqlar bilan chuqurchalar mavjud emas. Tik yamaqlar bilan 
noturarjoylikning holati quyidagi ko‘rinishga ega: 
bu erda-qorning qor ko‘chishi, m3/m; Wi-qor yog’ishi bilan qorning miqdori, 
m3/m; Wn-maydondan keladigan qor miqdori, m3/m. 
Odatda chuqurlikdagi chuqurliklarda 1 ...6 m 1dan yamoqlarning tiklanishini 
kamaytiradi:4 dan 1gacha:6. Chuqurlikdagi chuqurliklarning 1 m ga mos 
kelmasligini ta’minlash uchun ular höyük ostida ochiladi yoki kesiladi. 
Ta’mirlash jarayonida bo‘shliqlar parametrlarini quyidagi profillarga olib 
kelish tavsiya etiladi: 1. Profil 1-1 m chuqurlikdagi ochiq chiziq. bunday 
chuqurliklarning yamoqlarini hidlashga ruxsat beriladi va ularning yamoqlari 1:7 
dan 1:10 gacha belgilanadi. Bunday profilga ega bo‘lgan chuqurliklar qor bilan 
himoyalangan bo‘lishi kerak; 2. Profil 2-tik burmali chiziq. Bunday chuqurliklarni 

---

93 
har qanday hududda 1 m dan ortiq chuqurlikda tashkil eting, 3 profilini qo‘llash 
maqsadga muvofiq bo‘lgan hollar bundan mustasno. Agar qor qoplamining hajmi 
shamolning qor kuchidan kattaroq bo‘lsa, bunday profilga ega bo‘lgan chuqurliklar 
qor bilan himoyalangan bo‘lishi kerak; 3. Profil 3-qor tozalagichlarini va 
o‘zgaruvchan balandlikdagi karlarni to‘sib qo‘yish uchun qo‘shimcha raf bilan 6 m 
chuqurlikdagi chiziq. Ayniqsa, qimmatbaho qishloq xo‘jaligi erlariga ega bo‘lgan 
joylar uchun bunday chuqurliklarni tavsiya eting, bu erda doimiy turdagi yoki 
ekish uchun qorlarni himoya qilish qurilmalari yo‘llar bo‘ylab dalalarga 
joylashtirish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas. Har ikki tomonning 
bunday chuqurchalarida (yoki bitta, agar bo‘ronli shamollar barqaror bir 
tomonlama yo‘nalishga ega bo‘lsa), raflar-4 m va undan ko‘p kenglikdagi 
zaxiralarni tashkil qiladi (shakl 4). 8). Raflarning o‘lchamlari eng kuchli qor 
bo‘roni uchun olib boriladigan qor, javon va yamaqlar ichida joylashgan va uning 
konlari yo‘lga chiqmasligi uchun belgilanadi. Qor bo‘ronidan so‘ng, qor qor 
tozalash moslamalari bilan raf chegaralaridan qor olib tashlanadi. 
4.6-rasm. Zaryadlanuvchi javonlar bilan chiziq: 
H-chuqurlikning chuqurligi; v-yo‘lning kengligi 
Chuqurning qorako‘lligi chuqurlikdagi kirishlar uchun eng chuqur joydan 
yo‘nalishga qarab kamayadi. Yamoqlarning energiya sarfini kamaytirmaslik 
uchun, chuqurni ishlab chiqishda olingan tuproq balandligi chuqurga kirishlar 
tomon o‘sib boradigan janoblar shaklida quyiladi. 
Rejadagi egri chiziqlar kuchli qorga chidamliligi bilan ajralib turadi. 
Qorning zichligini kamaytirish va 300 m ga qadar yumaloq radiusli chuqurliklarda 
harakat sharoitlarini yaxshilash uchun ichki burchak kesiladi. 

---

94 
4.7-rasm. Chuqurchaga kiraverishda Cavaliers 
Yuqori qorlarni ushlab turuvchi to‘siqlar qor ko‘chkilaridan yo‘llarni himoya 
qilishning ishonchli vositasi hisoblanadi. Qorni ushlab turadigan devorni ushlab 
turadigan maksimal qor miqdori uning balandligiga bog’liq. H3, m devorining 
kerakli balandligi qor ko‘chkisi hajmiga qarab aniqlanadi: 
bu erda Wc.D-7% xavfsizlik asosida qor qoplamining hajmi, m3/m; NP-bu erdagi 
qoplamaning o‘rtacha ko‘p yillik eng katta balandligi, m. 
Texnik-iqtisodiy sabablarga ko‘ra 5 m dan yuqori balandlikdagi to‘siqlar 
tavsiya etilmaydi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, katta balandlik kerak bo‘lsa, ular ikki, 
uch yoki undan ortiq qator to‘siqlarni tashkil qiladi. W3 m3 / m umumiy qor 
yig’ish qobiliyati, bir necha qatorga qo‘yilgan to‘siqlar: 
bu erda a-to‘siqlar qatorlari orasidagi qor bo‘shlig’ini to‘ldirish darajasini 
tavsiflovchi koeffitsient a = 0,8 ni olishi mumkin; n-to‘siqlar qatorlari soni; l-
to‘siqlar satrlari orasidagi masofa, m, l = 30N3; K1-empirik koeffitsient, K1 = 8. 
Qorlarni ushlab turuvchi to‘siqlar ikki panelli (shakl. 10, a) 50% va bitta 
panelli ravshanlik bilan (10,b-rasm) panjara ravshanligi bilan 70 %. Bir panelli 
to‘siqlar asosan ko‘p qatorli to‘siqlarning ikkinchi va uchinchi qatorlari uchun 
ishlatiladi, ikkita panelli-bir qatorda yoki yo‘lning eng yaqin qatorlarida to‘siqlar 
o‘rnatilganda. To‘siqlar yog’och yoki prefabrik beton bilan amalga oshiriladi. 
(To‘siqlar balandliklarda ifodalangan) yo‘llardan to‘siq o‘rnatish quyidagi 
masofani qabul hukmron qor bo‘roni shamollar va er yordam yo‘nalishi qarab: 15-
20 balandliklar, agar er gorizontal yoki yo‘l uchun panjara bir yuksalish bo‘lsa; 20-
25 balandliklar, agar er devordan yo‘lga tushsa (har ikki holatda ham, shamollarga 

---

95 
nisbatan kamroq masofa, o‘tkir burchak ostida devorga mos keladi, shamollar 
uchun esa yondashuv burchagi Agar biron-bir sababga ko‘ra, yo‘lni to‘g’ri 
masofaga olib tashlash mumkin bo‘lmasa, uning panjarasining ravshanligini p = 
0,3 qiymatiga kamaytirish sharti bilan 10 balandlikgacha masofani kamaytirishga 
ruxsat beriladi. Ko‘p qatorli to‘siqlar qatori orasidagi masofa 30 balandliklariga 
teng bo‘lishi kerak. 
4.8-rasm. Qorga chidamli to‘siqlar (o‘lchamlar santimetrda berilgan): 
a-ikki panelli; b-bitta panelli 
YO‘llarni himoya qilishning yaxshi vositasi o‘zgaruvchan yorug’lik bilan 
qorni 
ushlab 
turuvchi 
to‘siqlardir. 
Qorga 
chidamli 
qurilmalarning 
samaradorligining asosiy ko‘rsatkichi bu qurilmalarning geometrik o‘lchamlari va 
ravshanligiga bog’liq bo‘lgan qorni ushlab turish yoki qor yig’ish qobiliyatidir. Bu 
qaramlikdan kelib chiqadiki, bo‘ron paytida shamol tezligi qanchalik yuqori bo‘lsa, 
yorug’lik kamroq bo‘lishi kerak. 
4.9-rasm. O‘zgaruvchan ravshanlik bilan devorning ishlash printsipi: 

---

96 
F1-shamol yo‘qligida ravshanlik; F2-maksimal shamol tezligida ravshanlik; 
a va b-aylanadigan elementning balandligi va kengligi — v1 va v2-qor bo‘ronidan 
oldin va shamol tezligi 
4.10-rasm. Qor olish harakati panjarasi (o‘lchovlar santimetrda berilgan) 
4.11-rasm. Qor izolyatsion doimiy tuzilmalar: 
1-xo‘jalik; 2-chuqurchaga ketma-ket; 3-ro‘yxatdan o‘tish qobiq. 
Qorlarni olib tashlash harakati quyidagi shartlarga rioya qilishda foydalanish 
tavsiya etiladi: 1. hukmron shamollar 50 doimiy burchakka qaratilgan...90° yo‘l 
tizmasiga; 2. quruq va oson harakatlanadigan qor; 3. qor ko‘chkisi hajmi 300 
m3/m dan ortiq. qor ko‘chkisi harakati to‘siqlarini himoya qilish uchun siz 5 m 
chuqurlikdagi chuqurliklarni, pastki höyük va nol joylarni chizishingiz mumkin. 
Kosogor qiyaligi 45°dan oshmasa, qor-o‘tkazuvchi harakatlar devorlarining 
yonbag’irlarida yarim chuqurliklarni himoya qilish uchun foydalanish kerak. Qor 
ishlab chiqarish harakatlarining to‘siqlari yog’och yoki temir-beton yoki 
kengaytirilgan loy betondan tayyorlangan bo‘lishi mumkin. Vaqtinchalik qor 
saqlovchi qurilmalar. Qor devorlari, shaftlar va xandaklar. Eng oddiy vaqtinchalik 
qor ushlab turuvchi qurilmalar 0,5 balandlikdagi yo‘l bo‘ylab qor devorlari yoki 
shaftlardir...0,8 m, turli qor izolyatorlari (Riders) yordamida mos keladi. 

---

97 
Xandaqning qor yig’ish qobiliyati (1 m xandaqni ushlab turadigan qor miqdori) 1,5 
m chuqurlikda va ikki yuzli traktor qor tozalash moslamasining bir o‘tishida hosil 
bo‘lgan kenglikda o‘rtacha 12 m3/m. qorga chidamli xandaklar yo‘lga parallel 
ravishda bir necha qatorga o‘rnatiladi. Qo‘shni xandaklar oqlari o‘rtasida 
belgilanishi kerak bo‘lgan optimal masofa 12... 15 m. yo‘lga eng yaqin xandaq 30 
m dan yaqinroq va 100 m dan oshmasligi kerak... Eski xandaqlardan 15 m yangi 
narsalarni qo‘yadi. Portativ yog’och qalqon. Eng asta-sekin qor qalqonlari tekis 
taqsimlanmagan to‘ldirilgan bo‘lib, unda panjara yuqori qismida qalinlashadi va 
pastki qismida siyrak bo‘ladi. Siyrak pastki qismi (FIG. 14): I - toifa-qor ko‘chkisi 
hajmi 100 m3/m dan ortiq bo‘lgan va shamol tezligi 20 m/s dan ortiq bo‘lgan 
tumanlarda; II-toifa-qor ko‘chkisi hajmi 100 m3/m dan kam bo‘lgan va shamol 
tezligi 20 m / s dan ortiq bo‘lgan tumanlarda; III-toifa - shamol tezligi 20 m/s dan 
kam bo‘lgan tumanlarda 100 m3/m dan ortiq qor ko‘chkisi hajmi. 
4.12-rasm. Siyrak pastki qalqon turlari (I — IV): 
I — balandligi 2 m, umumiy lümenlik 50%, pastki 60%, yuqori 40 %; II-
balandligi 1,5 m, umumiy lümenlik 50 %, pastki 60 %, yuqori 40 %; III-balandligi 
2 m, umumiy lümenlik 60%, pastki yorug’lik 70%, yuqori 50 %; IV — balandligi 
1,5 m, umumiy lümenlik 60%, pastki yorug’lik 70%, yuqori 50%; IV-balandligi 
1,5 m, umumiy lümenlik 60%, %. 
Qattiq strukturaning qalqonlari ular atrofida hosil bo‘lgan qor milining 
tepasiga ko‘chiriladi. Permütasyon 2 / 3 dan 3 / 4 gacha bo‘lgan qalqon balandligi 
(kuchli qor bo‘ronlari bo‘lgan joylar uchun kichik chegara) bo‘lganda amalga 
oshirilishi kerak. Qalqonlarni kuchli shamol bilan qayta tuzish juda qiyin. Ko‘p 

---

98 
qatorli satrlardagi qatorlar orasidagi masofa 30 qalqon balandliklariga teng. 
Yagona qalqon liniyalarining yo‘lidan o‘rnatish masofasi qor qoplamini hisobga 
olgan holda belgilanadi (2 m balandlikdagi qalqon uchun): 
Qor qoplamining hajmi, m3 / m ................ 25 50 75 dan ortiq 75 
O‘rnatish masofa, menga yaqinroq...... 
30 40 50 60 
YO‘lda bitta qalqon chiziqlarini maksimal darajada olib tashlash 100 m dan 
oshmasligi kerak, yo‘lga eng yaqin bir qator ko‘p qatorli qalqon liniyalari 20 
balandliklariga yaqin bo‘lmasligi kerak. Qalqon chiziqlar, odatda, yo‘l parallel 
joylashgan, lekin qiyshiq shamollar ustunlik bilan (yo‘lda o‘tkir burchak ostida 
esgan) bu yo‘nalishlarga uchlari 10 m dan yaqinroq emas, balki yo‘lda yaqinlashib, 
shunday qilib, asosiy panel liniyasi qisqa aloqa qalqonlarga perpendikulyar 60 m 
orqali qo‘yish tavsiya etiladi. Qish shamollarining barqarorligi bilan, yo‘lga keskin 
burchak ostida zarba berib, siz 1 qalqonlarining yo‘llarga nisbatan burchak 
o‘rnatilishini cheklashingiz mumkin, lekin shamol shamollari yo‘nalishiga 
perpendikulyar; yo‘lda eng yaqin qalqonlarning qirrasi tuproq bargining chetidan 
15 m dan yaqinroq bo‘lishi kerak. 2 panel liniyalarining uchlari 3 gradusli 135 
gradusli burchak ostida va asosiy qalqon chizig’iga yo‘ldan 170° gacha bo‘lgan 
tarvaqaylab burmalar bilan ta’minlanadi. Chiziq va asosiy chiziq o‘rtasida 4 m 
bo‘sh joy mavjud. 
4.3-rasm. Qalqon chiziqlarini o‘rnatishning maxsus holatlari 
75 m3/m gacha bo‘lgan qorako‘plar miqdori 50 lümenli polimer asosidagi 
mashlardan foydalanish tavsiya etiladi...70% va vaqtinchalik fazoviy qor himoya 
vositalari (plastik qalqon). 

---

99 
4.14-rasm. Polimer mash qor himoya devor