1 A. X. O‘roqov

4.3. Yo‘llarni qor bosishi va qor uyumlaridan himoyalash 
Yo‘llarning joylashtirilgan qismlari qor ko‘chkisidan uch yo‘l bilan himoya 
qilinishi mumkin: 1. qor bo‘roni bilan olib borilgan qorni yo‘lga yaqinlashtiring va 
yo‘l uchun xavfsiz masofada yoki oldindan tayyorlangan joyda qor qatlamlarining 
shakllanishiga sabab bo‘ladi; 2. yo‘lda qor oqimining tezligini oshirish va yo‘lda 

---

89 
qor qatlamlarini oldini olish; 3. yo‘lni maxsus tuzilmalar yordamida qordan 
butunlay yoping. 
YO‘llarni qor ko‘chkisidan himoya qilish yoki qayd etishni kamaytirish 
bo‘yicha chora-tadbirlar qor ko‘chkisi paydo bo‘lishining sabablarini aniqlagandan 
so‘ng ishlab chiqiladi va birinchi navbatda kuchli, keyin esa boshqa joylarda 
(jadval. 4). Xizmat muddati davomida barcha qorlarni himoya qilish qurilmalari va 
qurilmalari doimiy va vaqtinchalik bo‘linadi. 
YO‘llarning qor ko‘chkilaridan va uning butun hayoti uchun yo‘lni qurish, 
rekonstruktsiya qilish yoki ta’mirlashda (tuproq bargining shakli va parametrlarini 
takomillashtirish, chuqurlikdagi yig’ma javonlarni o‘rnatish, temir-beton yoki 
yog’och qorni ushlab turish va qorlarni himoya qilish uchun doimiy vositalar o‘z 
ichiga oladi). - to‘siqlar, kanopalar, galereyalar, qor izolyatsiyalash inshootlari va 
boshqalar). 
qor ko‘chkilaridan himoya qilinadigan joylarning tartib va toifalari. 
4.3-jadval
Tadbirlar tartibi 
Qor ko‘chishi toifasi 
Qor ko‘chkilaridan himoya qilish uchun 
tadbirlar o‘tkaziladigan joylar 
I 
Xavfli joylar 
Oshkor qilinmagan chuqurchalar, shamolning qor 
miqdori qor bo‘ronlari va qor yog’ishi bilan olib 
kelingan qorning umumiy hajmidan kamroq 
II 
O‘rtacha aholi punktlari 
Yarim chuqurliklar-yarim dashtlar; ochilgan 
chuqurchalar; qor qoplamining balandligidan 
kamroq balandlikka ega bo‘lgan nol joylar va 
hovuzlar 
III 
Zaif ko‘rinadigan joylar 
Xavfsizlik to‘siqlari bilan höyük; bir xil 
darajadagi 
kesishmalar; 
balandligi 
bilan 
qoplangan, unchalik katta bo‘lmagan (6.33 ShNK 
3.02.06-08-bandiga muvofiq belgilanadi) 
Vaqti-vaqti bilan har yili kuzda yoki qish boshida (qor shaftlari va qorli 
xandaklar, yog’och portativ qalqon, to‘rlar, polimer yoki qog’oz materiallaridan 
tayyorlangan matolar va bantlar va boshqalar) tashkil etilgan yoki o‘rnatilgan 

---

90 
himoya vositalarini o‘z ichiga oladi. Ish printsipiga ko‘ra, qorni ushlab turuvchi 
qurilmalar ikki guruhga bo‘linishi mumkin: uzluksiz (kar) to‘siqlar va lümenli 
to‘siqlar (panjara) sifatida ishlaydi. To‘siqlarning qor söndürme xususiyatlari 
geçirgenliği va lümenliği bilan Karakterize qilinadi. To‘siqni o‘tkazuvchanlik 
r=V1/V2 koeffitsienti bilan baholanadi, bu erda V1 to‘siq orqasida o‘rtacha shamol 
tezligi; V2-to‘siq yondashuvlarida o‘rtacha shamol tezligi. Lümenlik p=S1/S2 
koeffitsienti bilan baholanadi, bu erda S1 lümen maydoni – S2-to‘siqning umumiy 
maydoni. Qattiq to‘siqlar uchun r= 0, p = 0. 
Vorteks zonalarida teskari havo oqimlari qorni to‘sib qo‘yadigan to‘siqqa 
olib boradi, bu esa qorning silliq sirtining hosil bo‘lishiga olib keladi. Doimiy 
to‘siq ortida kuchli vorteks zonasi hosil bo‘ladi (shakl. 4.7). P = 0,4 ravshanligi 
bilan...0,5 vorteks zonasi deyarli yo‘q va bunday to‘siq uchun qor mili 
qattiqroqdan ko‘ra ko‘proq cho‘ziladi. 
4.5-rasm. Qor saqlash qurilmalarining ishlashi: 
a-qattiq; b-panjara; i-shamol jetlarining yo‘nalishi; II-birinchi qor konlari; III-
to‘siqlarning faol davrining oxiri; IV-to‘siqlar qor bilan qoplangan va endi 
ishlamaydi. 
Qattiq to‘siqlarda qor birinchi navbatda shamol tomonda saqlanadi. 2 / 3 
to‘siq balandligiga teng bo‘lgan milning balandligiga etib borgach, qor shamol 
tomonidan tusha boshlaydi. Depozitlarning balandligi to‘siq balandligiga etganda 

---

91 
(to‘siq olinadi), oqim to‘siq atrofida erkin oqadi. 1:5 uchun 1: 8, Windward 
tomonida — 1 dan: 8 1 dan shamol tomoni bilan qiyalik bor 10. 
Lümenli to‘siqda, qor birinchi navbatda, shamol tomondan 15 
santimetrgacha bo‘lgan qatlam shaklida saqlanadi. Bundan tashqari, qor ko‘chkisi 
oqimi, lümenler orqali yuqori tezlik bilan o‘tib, shamol tezligi to‘satdan kamayib, 
qor parchalari paydo bo‘lgan to‘siqqa qor yog’adi. 1 dan:8 uchun 1:10, va 1 dan:9 
1 uchun:kelajakda, har ikki tomon qor mil bir vaqtning o‘zida hosil bo‘lgan to‘siq 
to‘liq daromad, bor 12. Lümen to‘siqlarida qor qoplamining uzunligi doimiy 
to‘siqlardan kattaroq bo‘lgani uchun, ular ko‘proq qorni ushlab turadilar. 
To‘siqning to‘liq daromadida qor qoplamining hajmi W, m3/m qor kuchini himoya 
qilish deb ataladi: 
bu erda n-koeffitsient, doimiy to‘siqlar uchun n = 7...9, ma’rifat bilan to‘siq uchun 
n = 8... 12; H-to‘siq balandligi, m.