1 A. X. O‘roqov

4.2. Qish davrida yo‘llarning holatiga qo‘yiladigan talablar 
 
Asosiy qoidalar.
YO‘lda to‘plangan bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan 
qalinligi qorning qizg’inligi va qor tozalash mashinalarining yo‘llari orasidagi 
vaqt, qor toshishi vaqti deb ataladi. Shuning uchun patrul qor tozalash 
mashinalarining soni bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligiga bog’liq 
bo‘lib, u avtomobil yo‘llari orasidagi bo‘shliqlarda to‘planadi: 
bu erda i
q
-qorning intensivligi, mm / s; l-yo‘lning uzunligi, km; B-tozalangan 
yuzaning kengligi, m; p-qor zichligi, g / sm3; h
re
-qoplamada qor qatlamining ruxsat 
etilgan qalinligi, mm — vrab-qor tozalash tezligi, km/s; K
b
-ish vaqtidan 

---

85 
foydalanish koeffitsienti K
b
= 0,7 ni olishi mumkin . ..0,9; b-qor tozalash 
moslamasining kengligi, mm. 
4.2-rasm. H
re 
yo‘lidagi bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligiga va i
cy
qorining qizg’inligiga qarab, patrul qor tozalash xarajatlari/ 
Shuning uchun, patrul qor tozalash uchun xarajatlar eng qor va qor jadalligi 
paytida yuzasida bo‘sh qor qatlami ruxsat qalinligi bog’liq (fig. 15.4). Qor 
qatlamining ruxsat etilgan qalinligi 20 mm dan kam bo‘lsa, qor tozalash xarajatlari 
tez o‘sib bormoqda. 
Qish mazmunan eng yuqori darajada uchun qor va qor qoplami davomida 
qoplama qor qatlami qalinligi 5 mm dan oshmaydi bo‘lgan yo‘lning toza, quruq 
yuzasi, ta’minlash qabul qilinishi mumkin, va muz olib tashlash va qish silliqligi 
kabi, uning olib tashlash muddati, qor oxirida keyin 1 soat oshmaydi, qor 
bo‘ronlari,muz. Ushbu darajaga yo‘l xizmati to‘liq jihozlanganida, uchastkalarda 
mashinalar, uskunalar va moddiy-texnik resurslar bilan tartibga solish zarurligiga 
erishish mumkin. Qor ko‘chkilaridan himoya qilish uchun barcha talablarga rioya 
qilingan yo‘llar (15.1-jadval.). 

---

86 
Mexanizatsiyalash vositalarining asosiy parametrlari yo‘llarni qishki saqlash va 
ularning minimal soni uchun 
4.2-Jadval 
Mexanizatsiyalash 
vositalari 
Asosiy parametrlar 
100 km yo‘lda minimal zarur 
raqam 
YO‘l kategoriyalari 
I 
I 
III 
V 
V 
Bir martalik 
piston va cho‘tka 
qor tozalash vositasi 
Chiqish kengligi 3 m; 
ishlash tezligi 25...60 
km / soat 
9 
5 
4 
2 
2 
Shnekorotornыy ili 
frezerno-rotornыy 
snego¬ochistitel 
Grip kengligi 3 m; 
ishlash 1 MChJ... 1 200 t 
/ soat 
2 
1 
1 
0,5 
0,5 
Buldozer bilan 
Qaytib chiqib ketish 
Quvvati 118 kVt 
1 
1 
1 
1 
1 
Engil avtogreyder 
Quvvati 66 kw 
4 
3 
2 
2 
2 
Qattiq muzga qarshi 
materiallarni tarqatuvchi 
Tarqatish kengligi 10 m; 
bunker hajmi 5 m3 
12 
8 
6 
4 
4 
Suyuq muzga qarshi 
materiallarni tarqatuvchi 
Tarqatish kengligi 7 m; 
bunker hajmi 5 m3 
10 
6 
4 
2 
2 
Old o‘rnatish 
Bunker hajmi 2 m3 
3 
2 
1 
1 
1 
YO‘llarni saqlash darajasiga bo‘lgan talablarni texnik-iqtisodiy asoslash 
mezonlari eng kam xarajatlarni qabul qilishi mumkin, bu odatda ikki xarajat 
guruhidan olinadi: 
* miqdori yo‘lning saqlash darajasiga bo‘lgan talabning kuchayishi bilan kamayib 
borayotgan xarajatlar; 
* miqdori yo‘lning saqlash darajasiga bo‘lgan talablarni kuchaytirish bilan ortib 
borayotgan xarajatlar. 

---

87 
Birinchi guruhga avtomobil transporti xarajatlari (kapital qo‘yilmalar va 
joriy xarajatlar) kiradi, bu esa yo‘l-transport hodisalari sonini kamaytirish bilan 
birga yo‘llarni saqlashning yuqori darajasi tufayli o‘rtacha transport tezligini 
oshirish bilan kamayadi. Ikkinchi guruh talablariga oshirish va meteorologik 
omillar davomiyligi va ehtimollik qarab yo‘l, texnik xarajatlarini o‘z ichiga oladi 
(15.5-rasm). 
YO‘l xizmatining muhim vazifasi-turli iqlim zonalarida turli xil 
harakatlanish intensivligi bo‘lgan yo‘llar uchun ajratilishi kerak bo‘lgan qor 
qatlamlarini va qishki silliqlikni bartaraf etish muddatlariga rioya qilishdir. 
Qishlarni saqlash uchun kerakli mashinalar soni tugatishning belgilangan 
muddatlariga bog’liq. 
Muz va qor ko‘chkisi yo‘lining maydonidan qat’i nazar, deyarli bir xil vaqt 
ichida olib tashlanishi kerakligi aniqlandi. Qorlar sonining ko‘payishi bilan qor 
qatlamlarini bartaraf etishning iqtisodiy jihatdan samarali muddatlari ortadi va 
muzliklarning ko‘payishi bilan — kamayadi (15.6-rasm). Yakuniy xavfsizlik 
koeffitsientining qiymatidan qat’i nazar, yo‘l davomida qishki silliqlikni bartaraf 
etishning bir xil muddatlarini saqlab qolish iqtisodiy jihatdan maqsadga 
muvofiqdir. 
Qishki 
silliqlikning 
avariyaga 
ta’siri yo‘lning geometrik 
parametrlarining ta’siridan sezilarli darajada oshadi. 
4.3-rasm. Yumshoq qor qatlamining doping qatlamining ruxsat etilgan qalinligi 
talablarini texnik-iqtisodiy asoslash: 

---

88 
1-qorni qordan tozalash xarajatlari 2 mm/soat; 2,4 - transport xarajatlari, navbati 
bilan, 1000 va 4000 avtostrada./kun; 3,5-harakatning intensivligida jami xarajatlar 
mos keladi-stvenno 1000 va 4000 avtoservis./ kun; C-xarajatlar 
4.4-rasm. Qishki silliqlikni yo‘q qilish muddatlarining qor yog’ishi (a) va muzning 
(b) takrorlanuvchanligiga bog’liqligi): 
1-harakatning intensivligi 200 auth./ kun, qish muddati 30 kun; 
2-500 autning harakat intensivligi./ kun, qish muddati 160 kun 
Qishki silliqlik va qor qatlamlarini bartaraf etishning iqtisodiy jihatdan 
samarali muddatlariga eng katta ta’sir harakatning intensivligi bilan bog’liq bo‘lib, 
bu ushbu hodisalarni bartaraf etishning direktiv muddatlari uchun talablarni 
tartibga solish uchun asos bo‘lishi kerak, ya’ni vaqt harakati jadalligi bilan 
farqlanishi kerak. 
Shu bilan birga, muzni yo‘q qilishning me’yoriy muddati uning kashf etilgan 
paytidan boshlab va to‘liq olib tashlangunga qadar ish boshlagan vaqtdan boshlab, 
qor yoki qor bo‘roni tugagan paytdan boshlab yo‘lning qoridan to‘liq olib 
tashlangunga qadar yoki ruxsat etilgan tozalash kengligiga va qor qatlamlarining 
qalinligiga olib keladigan vaqt hisoblanadi.