|
BOSHLANG
ʻ
ICH SINF O
ʻ
QUVCHILARIDA EKOLOGIK
TUSHUNCHALARNI TO„G
ʻ
RI SHAKLLANTIRISH
Samarqand VXTXQTUMOI
katta o
ʻ
qituvchisi Rabbanayeva Dildora
Bu zaminda hayotning paydo bo‗lishi necha-necha million yillarga borib
taqaladi. Ilk bir hujayrali o‗simliklar bugungi turfa olam, butun borliqning ilk
ajdodlaridir. Inson yaralibdiki, eng avvalo o‗z ehtiyojini tabiat qo‗ynidan
qondirdi. Chanqasa suv ichdi, ochqasa o‗t-o‗lan yedi. U tabiat tufayli bugungi
kunga yetib kela oldi. Shuning uchun ham u ―Ona tabiat‖ diya nom oldi.
Bugun jadal rivojlanish davrida, texnika taraqqiyoti yuqori cho‗qqilarni
zabt etayotgan bir vaqtda, har bir inson, eng muhim bir ehtiyojni qalban his
etmog
ʻ
i kerak. Bu tabiatni asrash ehtiyojidir. Tabiatni asrash kabi muqaddas
tuyg
ʻ
uni, burchni bolaga ona qornidayoq singdirish lozim, buning uchun albatta
ona o‗zi shu tuyg
ʻ
ular, tushunchalar bilan qurollangan bo‗lishi kerak.
Maktab ta‘limi bola hayotining muhim bir bosqichidir. Bu vaqtda u shaxs
bo‗lib shakllana boshlaydi. Ana shu jarayonni to‗g
ʻ
ri yo‗lga qo‗ya oluvchi
insonlar boshlang
ʻ
ich sinf o‗qituvchilaridir. Ulardan bu borada katta ma‘suliyat,
yuksak salohiyat, mustahkam bilim talab qilinadi. Shuning uchun 1-2 sinflarda
―Atrofimizdagi olam‖, 3-4 sinflarda ―Tabiatshunoslik‖ darslarida o‗qituvchilarga
tabiatni asrab-avaylash, uning manbalaridan oqilona foydalanish, odam va uning
salomatligi, foydali qazilmalar va ularning davlat iqtisodiga ta‘siri kabi
tushunchalarni berish uchun o‗quv rejasida dars soatlari ajratilgan.
Texnika
kundan-kunga
rivojlanib,
ekologiyaga
yomon
ta‘sir
ko‗rsatayotgan bugungi kunda o‗quvchilarni tabiatshni asrab-avaylashga
o‗rgatish bugungi kunning eng dolzarb masalasidir. Boshlang
ʻ
ich sinflardanoq
darslarni ayniqsa atrofimizdagi olam va tabiatshunoslik darslarini turli usullar
orqali noan‘anaviy tashkil etib, o‗quvchilarni tabiatga bo‗lgan munosabatlarini
to‗g
ʻ
ri shakllanishiga alohida e‘tibor berish lozim.
Maktabga ilk qadam qo‗ygan bolaning murg
ʻ
ak qalbida ona tabiatga mehr
uyg
ʻ
otish, uni tabiatning faol qo‗riqchisi qilib tarbiyalash juda zarurdir. Buning
uchun boshlang
ʻ
ich sinflardanoq o‗quvchilarda ekologik tushunchalarni to‗g
ʻ
ri
shakllantirish kerak. O‗quvchilarni bizni o‗rab turgan tabiat bilan tanishtirish
bilan birga, uni asrab-avaylash, muhofaza qilish kerakligini har kun, kerak bo‗lsa
har on uqdirib borish lozim.
Tabiatshunoslikdarslariningasosiymaqsadi,
o‗quvchilarnitabiatnikuzatishgao‗rgatish, mehnat ko‗nikmalarini egallash va
tabiatga ongli munosabatini shakllantirishdan iboratdir. Bu vazifani bajarish
uchun tabiatshunoslik fanini o‗rgatish jarayonida olgan bilimlarni hayot bilan
bog
ʻ
lab, ongli ravishda shakllantirish ozim. Shundaginao‗quvchilarningg
ʻ
oyaviy-
siyosiy, mehnat, axloqiy, estetikvajismoniytarbiyasiningbirligita‘minlanadi.
12
O‗quvchilarning ekologik tarbiyasi, ularning tabiatga nisbatan javobgarlik hissini
shakllantirish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Ekologik tarbiyaning
muvaffaqiyatlari faqat o‗qituvchining o‗quvchiga bergan ekologik tarbiya
haqidagi tushunchalarni ongli tushunishida emas, balki uni hayotga tadbiq eta
olishi, amal qilishidadir.
Bolalar qushlarning sayrashiga, o‗simliklarning gullashiga havas qiladilar.
Lekin ba‘zida qushlarni inini buzadilar, o‗simliklarni toptaydilar. Ular tabiatga
qilayotgan bu zararni ataylabdan emas, bilmaslikdan qiladilar. Bu masala
o‗quvchilarga ekologik tarbiya berishning zaruriyati haqida guvohlik beradi.
O‗quvchilarga tabiatni qo‗riqlash, o‗simliklarni ko‗paytirish, qushlarni,
hayvonlarni parvarish qilish, tabiat boyliklariga ehtiyotkorona munosabatda
bo‗lish haqida uqdirar ekanmiz, hadis ilmida ham tabiatni asrab-avaylash haqida
―Bir tup daraxt kessang, o‗n tup nihol ek‖deb aytilganini, O‗zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 50-moddasida ―Fuqarolar atrof-muhitga
ehtiyotkorona munosabatda bo‗lishga majburdirlar‖ deb takidlanganligini eslatish
lozim.
Inson tabiatning rivojlanish qonuniyatlarini, jonli va jonsiz tabiat
o‗rtasidagi o‗zaro bog
ʻ
lanishlarni bilib olsagina, uning boyliklaridan to‗g
ʻ
ri
foydalana oladi. Tabiat boyliklarini qo‗riqlash har bir insonning muqaddas
burchidir.Tabiatshunoslik darslarining maqsadi ana shu aqidani o‗quvchilarga
to‗g
ʻ
ri singdira olishdir
―Tabiatshunoslik‖ – tabiat hamda forscha ―shinoxtan‖ (o‗rganmoq)
so‗zlaridan tuzilgan bo‗lib tabiatni o‗rganmoq degan ma‘noni bildiradi.
Tabiatshunoslik darsligi orqali Respublikamiz tabiati hamda tabiiy boyliklari
bilan tanishtiriladi. Shuningdek ona tabiatni sevish umi asrab avaylash tabiatni
chuqur anglash o‗z yurtiga muhabbat o‗rgatishni shakllantirish jarayonini davom
ettirishga qaratilgan.
Insonning tabiatga chuqur va har taraflama ta‗siri amalga oshayotgan bir
paytdagi ilmiy-texnika inqilobi sharoitida inson va jamiyatning tabiatga
bog
ʻ
liqligini, uni saqlab qolish va yaxshilash zarurligini tushunadigan, atrofdagi
go
ʻ
zallikni qadrlay oladigan va tabiat holati uchun o
ʻ
z zamondoshlari hamda
kelgusi avlod oldidagi fuqarolik mas‗uliyatiga ega bo
ʻ
lgan har tomonlama
rivojlangan shaxsning shakllanishini mo
ʻ
ljallovchi umum ekologik tarbiya katta
ahamiyat kasb etadi.
O
ʻ
quvchilarning ekologik tarbiyasi kompleks holda umumiy tarbiya bilan
bog
ʻ
liq tarzda amalga oshirilmog
ʻ
i lozim. Ekologik tarbiyaning kompleksligi
g
ʻ
oyaviy-siyosiy, odobiy mehnat, estetik hamda jismoniy tarbiyaning
uyg
ʻ
unlashtirilishidan iboratdir. Bu shaxsning har taraflama ravnaq topishini
ta‗minlaydi. Boshlang
ʻ
ich sinfdagi ekologik tarbiya vatanparvarlik hislarini
rivojlantiradi, chunki Vatan jonajon o
ʻ
lka, uning tabiati, xo
ʻ
jaligi, odamlar
turmushi orqali bilib olinadi, idrok qilinadi. Chunki jonajon tabiatga muhabbatni
rivojlantirish vatanparvarlik tarbiyasida eng muhim omil hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda bolalarning atrofimizdagi olamni muntazam o
ʻ
rganib
borishlariga asoslanib, kichik yoshdagi o
ʻ
quvchilarda tabiat to
ʻ
g
ʻ
risida, o
ʻ
z yashab
turgan joyi va mamlakatning barcha tabiiy boyliklari to
ʻ
g
ʻ
risida bir butun
tasavvur hosil qilish lozim. Tabiatshunoslikni o
ʻ
qitish jarayonida o
ʻ
quvchilarni
13
dunyoni ilmiy tushunish asoslarini shakllantirish, tabiatga insonparvarlik
munosabatini, vatanparvarlikni va go
ʻ
zallikni tushunish darajasida tarbiyalash ke-
rak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
