Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

5-ШЎЪБА: ЭКОЛОГИЯ, АТРОФ МУҲИТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ 
ВА ТАБИИЙ РЕСУРИСЛАРДАН ОҚИЛОНА ФОЙДАЛАНИШ 
 
SHAMOL RESURSLARIDAN FOYDALANISH ISTIQBOLLARI 
(Jizzax viloyati hududi misolida) 
X. Nazarov
1
., S. Nishonov
2
., H. Hamzayeva
3
., F. Toshmurodov
2
 
1-dots. Gografiya kafedrasi mudri, 2-magistrant, 3-o‟qituvchi 
SamDU, SamDU qoshidagi 2-sonli akedemik litsey 
 
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 1 martdagi ―Muqobil 
energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida‖gi farmoni 
muqobil energiya manbalaridan, jumladan, quyosh va shamol energiyasidan 
foydalanish ko'lamini yanada takomillashtirishga xizmat qilmoqda. 
Hozirgi 
kunda 
Respublika 
elektor 
energiyasining 
90% 
issiqlik 
elektrostansiyalarida ishlab chiqariladi. Ularni ishlatish jarayonida ancha 
miqdorda uglerod diocsodi ajralib chiqadi. Respublika tamonidan xalqaro 
xujjatlar, jumladan Kioto protokoli bo‘yicha majburiyatlarni bajarish yoqiladigan 
yoqilg‘I miqdorini asta-sekinlik bilan kamaytirish talab qilinadi. Ekologik 
xavfsizlik va atrof–muhitni muxofaza qilish muammosini ham hisobga olish 
kerak. Shunday qilib, tiklanadigan energiya resurslarini, xusussan, shamol
energiyasini o‘zlashtirish hozirgi kunda eng istiqbolli hisoblanaadi. Bu esa O‘rta 
osiyodagi shamol energiya resurslarini tadqiq qilishni dolzarbligini belgilab 
beradi. 
Jizzax viloyatining tekislik hamda tog‘oldi hududlarida juda ko‘p shamol 
resurslari mavjud. Tekislik qismida, ko‘pincha 5 m/s dan yuqori tezlikda 
shamollar esishi kuzatiladi. Shuning uchun ush bu tezlikda ishlashni
boshlaydigan shamol qurilmalari bu yerda kam mudatda bo‘sh turib qolib 
ishlaydi (30% vaqtdan kam). Viloyatning shimoliy katta hududida, Paxtokor, 
Arnasoy, Do‘stlik, Mirzacho‘l, Zafarobod, Forish qishloq tumanlarining katta 
qismi tekisliklardan iborat bo‘lib shamol elektrostansiyalarining doimiy ishlashi 
imkoni bordir. 
Viloyatning tog‘ oldi hududlarida shamol tezligi o‘rtacha 2,0-2,5 m/s ni 
tashkil etadi. Shuning uchun tog‘ oldi hududlarining katta qismida shamol 
energiyasi qurilmlari uzoq vaqt bo‘sh turub qolib ishlaydi. Bundan istisno sifatida 
tog‘ oldilarining alohida yerlarini keltirish mumkin (Jilliguli, G‘allaorol,
Baliqlitog‘ va Pistalitog‘lar oraliq qismlarida 5-6 m/s tezlikda ), ular to‘g‘ 
adirlaridan chiqish yerlarida joylsahgan. U yerlarda esa shamol rejimi bir 
jixatdan kuchli shamollarning tez-tez takrorlanishi bilan xarekterlanadi. Shuning 
uchun ush bu hududlarda shamol energetika qurilmalarini, bu yerda ancha 
samarali ammo tekisliklarga qaraganda past unumdorlik bilan ishlaydigan quyosh 
energetikasi qurilmlari bilan birga qo‘llash maqsadga muoffiq. 
Shu maqsadda ―O‗zbektelekom‖ aksiyadorlik kompaniyasi Jizzax 
viloyatida quyosh-shamol-dizel gibrid elektr stansiyasini sinov rejimida ishga 
tushirildi. Stansiya ―Qishloq va olis tumanlarni elektr energiyasi bilan barqaror 
ta‘minlash‖ loyihasi doirasida qurildi. Uni amalga oshirish uchun Jizzax viloyati 
G‗allaorol tumanidagi ―Zambar‖ radiorele stansiyasi tanlandi. Loyiha bo‗yicha 
obyektga 10 kVt quvvatiga ega vertikal o‗qli shamol generatori, geliy 

---

6 
akkumulyator batareyasi (200 A/soat), invertor (20 kVt) yetkazib berildi.Loyiha 
amalga oshirilishi natijasida yiliga

48 800 kVt/soat elektr energiyasi yoki 7 564 000 so‗m;

9150 litrdizel yoqilg‗isi yoki 49 410 000 so‗m tejalmoqda.

Bir yillik iqtisodiy samaradorlik taxminan 56 974 000 so‗mni tashkil 
etadi. 
Mazkur loyihadan maqsad qayta ishlangan energiya (quyosh, shamol, 
gibrid quyosh-shamol-dizel va boshqa) manbalardan foydalanib, qishloq va olis 
tumanlarda elektr aloqa obyektlari uchun elektr energiyasini yetkazib berishning 
samarali usullarini aniqlashdan iborat bo‗lib hisoblanadi.