Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

 
ADSL TEXNOLOGIYASI YORDAMIDA INTERNET XIZMATIDAN 
TEZKOR FOYDALANISH
dotsent Rajabov N.A., o‟qituvchi T.N.A‟zamov (SamDAQI) 
Yaqin kunlargacha «Dial-up»ning imkoniyatlari ko‘pchilikni qoniqtirar 
edi. Biz xonadonimizga tortib kelingan telefon simi orqali Internet xizmatini 
ko‘rsatadigan provayderga kompyuter orqali qo‘ng‘iroq qilib ulanamiz va 
internetdan foydalanamiz. Bu texnologiya yordamida axborot almashinishda 14-
56 Kb/s tezlikka erishish mumkin bo‘ladi. Bir necha yillar davomida axborot 
almashishning bu tezligi deyarli hamma narsaga yetardi. Bugunchi, bizni «Dial-
up» texnologiyasi qoniqtiradimi? Minimal darajada «Ha» deb javob berish 
mumkin. Agar biz pochta va shu kabi oddiy xizmatlardan foydalansak, unda 
qoniqtiradi. «Ha» deyishlikning boshqa sababi ham borki, bu majburlikdan. Agar 
bizda boshqa aloqa manbalari bo‘lmasa, uyimizdagi yoki idoralardagi simli 

---

227 
telefon tarmoqlari yordamida Internetga ulanamiz. Lekin bu Internet yordamida 
on-layn tarzda kino ko‘rib, musiqa eshitib bo‘lmaydi. Agar ko‘chirib olmoqchi 
bo‘lsak, soatlar ketadi. Bunday talablarni nisbatan arzon narxda qondirish uchun 
ADSL Internet texnologiyasi ishlab chiqildi. ADSL inglizchasiga «Asymmetric 
Digital Subscriber Line» , ya‘ni raqamli abonent liniyasi (simi) ma‘nosini 
anglatadi. Bu texnologiya 1989- yilda ishlab chiqilgan. ADSL texnologiyasi 
boshqa rivojlangan texnologiyalar kabi katta tezlikda Internetga ulanish mumkin, 
huddi sun‘iy yo‘ldosh, optik tolali yoki kabelli ulanish singari. ADSLning eng 
muhim va foydali jihati shundaki, bunday Internet xizmatidan ham huddi «Dial-
up»dagi kabi xonadon yoki idoradagi telefon simi orqali foydalanish mumkin. 
ADSLdan foydalanish uchun kompyuterga maxsus modem o‗rnatiladi, modem 
esa oddiy telefon tarmog‘iga ulanadi. Telefon simining ikkinchi tarafi bizga 
telefon xizmatini ko‘rsatadigan stansiya(ATS) ga ulangan. O‘sha stansiyaga ham 
huddi kompyuterga o‘rnatilgani kabi maxsus modem o‘rnatiladi. Keyin istalgan 
provayderning yuqori tezlikdagi Internet xizmatidan foydalanishimiz mumkin. 
Hozirgi kunda Internet xizmatiga to‘lovlar nimaga qarab belgilanadi degan savol 
paydo bo‘lishi mumkin. Albatta uzatilgan va qabul qilingan axborotning hajmiga 
qarab. Kompyuter va provayder orasida ikki tomonlama axborot almashinuvi 
mavjud bo‘ladi. ADSL-ulanishning tezligi nafaqat modem turiga, balki ularni 
o‘zaro bog‘lab turuvchi telefon tarmog‘idagi simning turi va sifatiga bog‘liq. 
Odatdagi telefon simlarining ko‘ndalang kesim yuzasi 0,5 mm
2
bo‘ladi. Bu 
ADSL-ulanish uchun yetarli. Agar simning ko‘ndalang kesim yuzasi kattaroq 
bo‘lsa, aloqaning sifati va tezligi yanada yuqoriroq bo‘ladi. Yana bir jihati borki, 
foydalanuvchining kompyuteridan telefon stansiyasigacha bo‘lgan masofa 
(modemlar orasidagi masofa, telefon simining uzunligi) ortib borgani sari ADSL-
ulanishning tezligi pasayib boraveradi. ADSL-ulanishning tezkor bo‘lishidan 
tashqari, yana ba‘zi afzalliklari mavjud. Birinchisi, kompyuter va modemni 
yoqishimiz bilan Internet ulanadi, kerak bo‘lganda foydalanuvchi logini va parol 
so‘ralishi mumkin. Shuningdek, bunday Internetdan foydalanayotganimizda 
parallel ravishda telefonda ham gaplashish mumkin bo‘ladi. Telefondagi ovozli 
axborot va Internet axborotlari bir-biriga aralashib ketmaydi va deyarli bir-biriga 
halaqit bermaydi. ADSL-ulanish ko‘rsatilishining dastlabki muddatida narx 
ancha yuqori bo‘lgan. Bugungi kundagi kuchli raqobat sababli Internet 
xizmatining narxi oddiy foydalanuvchilar uchun ham qimmatlik qilmaydi. 
ADSL-ulanishdan katta tashkilot va idoralarda foydalanish ancha samarali 
hisoblanadi. Masalan, oddiy bir maktabni olaylik. Har bir maktabda o‘z telefon 
liniyalari mavjud. Demak, katta tezlikdagi ADSL-ulanish orqali Internetga ulansa 
bo‘ladi. Har oy uchun, masalan, 3Gb, 5Gb, 10Gb hajmdagi paketlardan biri 
(trafik) sotib olinadi. Maktabga o‘rnatilgan modemning bir tarafi provayderga 
ulanadi. Ikkinchi tarafi esa kompyuterga. Qulayligi shundagi, modem orqali 
kelayotgan yaxlit Internet tarmog‘ini nafaqat bitta, balki bir nechta (4 ta, 8 ta, 16 
ta, 32 ta…) kompyuterga taqsimlash mumkin. Aytib o‘tish kerakki, umumiy 
tarmoqdagi tezlik katta bo‘lsa ham, alohida kompyuterlardagi Internet tezligi mos 
ravishda pasayib boraveradi. ADSL texnolgiyasi asosida internetga ulanish 
harjabhada ustun. Uning eng asosiy jihati – bu tizimni o‘rnatish uchun alohida 
sim, kabel, radiokanal o‘rnatish shart emasligidir. Bu esa, uning tannarxini ancha 
arzonlashtiradi.

---

228