1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

3-jadval.
Resurslar toʻliq band boʻlaganda ishlab chiqarish imkoniyatlari (shartli raqamlar)
Mahsulot turi
Muqobil variantlar
A V S D E
Non (mln. dona) 0 1 2 3 4 
Tegirmon (ming dona) 10 9 7 4 0 Jadvaldagi asosiy gʻoya quyidagicha: har qanday vaqt oraligʻida 
iqtisodiyot toʻliq bandlilik va ishlab chiqarishning toʻliq hajmida U mahsulotni koʻproq olishi uchun X 
mahsulotning bir qismidan voz kechishi zarur. Iqtisodiy resurslar kamyob boʻlganligi sababli, iqtisodiyot X 
va U mahsulotni bir vaqtda koʻpaytira olmaydi. Ishlab chiqarish imkoniyati haqidagi tushunchani 
chuqurlashtirish uchun jadvalda keltirilgan ma’lumotlarni chizmada tasvirlaymiz (5-rasm). 
5-rasm. Ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizigʻi.
Ishlab chiqarish imkoniyati egri chizigʻidagi har bir 
nuqta ikki xil mahsulot ishlab chiqarishning qandaydir eng koʻp hajmini koʻrsatadi. Non va tegirmon 
ishlab chiqarishning har xil uygʻunlashuvini amalga oshirish uchun jamiyat ulardagi mavjud resurslarning 
toʻliq bandliligi va ishlab chiqarishning toʻliq hajmini ta’minlashi zarur. Non va tegirmonning barcha 
uygʻunlashuvi ularning eng koʻp miqdorini koʻrsatib, bu barcha mavjud resurslardan esa samarali 
foydalanish natijasida olinishi mumkin. Ishlab chiqarish imkoniyati egri chizigʻdan tashqarida joylashgan 
har qanday nuqtaga (masalan, W) resurslarning mavjud hajmi va ishlab chiqarishning mavjud 
texnologiyasida erishib boʻlmaydi. Jamiyat uchun mahsulotlarning erishib boʻladigan har xil 
uygʻunlashuvlaridan tanlab olish imkoniyati egri chiziq ichida joylashadi. Jamiyat bu mahsulotlar 
uygʻunlashuvidan birortasini tanlashi zarur: koʻproq tegirmon ishlab chiqarish kamroq non ishlab 
chiqarishni bildiradi va aksincha. Har qanday mahsulotning qandaydir miqdorini olish uchun, voz 
kechishga toʻgʻri keladigan boshqa mahsulot miqdori bu mahsulotning 
muqobil ishlab chiqarish 
xarajatlari 
deb ataladi. Biz iqtisodiyot resurslarning toʻliq bandligi va ishlab chiqarishning toʻliq hajmi 
bilan xususiyatli deb hisobladik. Agar band boʻlmagan resurslar boʻlsa yoki resurslari samarasiz 
foydalanilsa (toʻliq foydalanilmasa) iqtisodiyot jadvalda koʻrsatilgan har bir muqobil variantdagidan 
kamroq mahsulot ishlab chiqargan va bu chizmada keltirilgan ishlab chiqarish imkoniyati egri chizigʻining 
ichida joylashgan boʻlar edi. Agar resurslarning miqdori va sifati hamda texnologiya oʻzgarsa 
iqtisodiyotda ishlab chiqarishning umumiy hajmi ham (ishlab chiqarish imkoniyati egri chizigʻining holati) 
oʻzgaradi. Mavjud resurslarning koʻpayishi har bir variantda bitta yoki har ikkala mahsulot ishlab 
chiqarish hajmining koʻpayishiga olib keladi.