1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

ishlab chiqarish funktsiyasi 
deb atashadi. Masalan, 
ishlab chiqarish omillari – yer (E), kapital (K) va ishchi kuchi (I)ni ishlab chiqarishda 
qoʻllashdan olingan mahsulotni M dan iborat deb faraz qilsak, ishlab chiqarish funktsiyasi 
Ì 









dan iborat boʻladi. 
Bu formula ishlab chiqarishga jalb qilingan omillarning, ya’ni sarflarning har birligi 
evaziga olingan mahsulotni bildiradi va e’tiborni kam resurs sarflab, koʻproq mahsulot olish 
imkoniyatini qidirishga qaratadi. Undan tashqari, bu koʻrsatkich har bir mahsulot birligini ishlab 
chiqarishga va koʻpaytirish moʻljallangan mahsulot hajmini ishlab chiqarishga qancha resurs 
sarfi talab qilinishini aniqlash imkonini beradi. 
Ishlab chiqarishda foydalaniladigan turli xil omillar sarfini birdaniga yoki ularning ayrim 
turlarini koʻpaytirish yoʻli bilan mahsulot hajmini koʻpaytirish mumkin. Lekin boshqa omillar va 
sharoitlar teng boʻlgani holda ayrim omillar sarfini oshirish yoʻli bilan mahsulotni cheksiz 
koʻpaytirib boʻlmaydi. Omillardan foydalanish va ularning miqdorini oshirish evaziga olingan 
mahsulot uch xil oʻlchanadi: umumiy mahsulot, oʻrtacha mahsulot va soʻnggi qoʻshilgan 

---

mahsulot. 
Umumiy mahsulot – jalb qilingan barcha ishlab chiqarish omillaridan foydalanish
evaziga olingan mahsulotning mutlaq hajmi. 
Odatda korxona yoki yakka tartibdagi ishlab 
chiqaruvchining faoliyati eng avvalo uning umumiy mahsuloti orqali baholanadi. Misol uchun, 
«A» korxonada 1 oy davomida barcha mavjud resurslardan foydalangan holda 100 birlik 
mahsulot yaratildi, deb faraz qilaylik. Bu oʻrinda 100 birlik hajmdagi umumiy mahsulot uni 
yaratishga sarflangan resurslar toʻgʻrisida ma’lumot bera olmaydi. Biz faqat ushbu korxona 
faoliyatini boshqa bir korxona faoliyati natijasiga taqqoslab, baholashimiz mumkin. Masalan, 
xuddi shu turdagi mahsulotni ishlab chiqaruvchi «V» korxonada bir oy davomida 80 birlik 
mahsulot ishlab chiqarilgan, deylik. U holda, «A» korxonada «V» korxonaga nisbatan 1,25 
baravar koʻp umumiy mahsulot ishlab chiqarilgan, deb xulosa chiqarish mumkin. Biroq, bu 
mahsulot nima evaziga, qanday sarflar hisobiga yaratilganligini ayta olmaymiz. Buning uchun 
bizga ushbu mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflangan omillar toʻgʻrisida ham ma’lumot 
kerak boʻladi. Bu ma’lumotlardan foydalangan holda oʻrtacha mahsulotni hisoblash mumkin.