Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув

3.2.3. Институционал ривожланишдаги муаммолар 

---

99 
Осиё тараққиёт банки (2005) ва бошқаларнинг фикрига кўра, сув хужалигини ислоҳ 
қилиш жараёни кўплаб техник, молиявий ва институционал қийинчиликлар билан 
боғлик (72,93). Қишлоқ хўжалигида қатор сув хўжалиги ислоҳотларини ўтказиш 
бўйича айрим ютуқларга эришилганига қарамай, қуйидагиларни ўз ичига 
оладиган бир қанча асосий чекловлар мавжуд: 
•
фермерлар учун рагбатлантиришнинг йуцлиги, харид цилиш ва нархни белгилашнинг 
чекланганлиги; 
•
хусусий фермаларни ташкил этиш ва ривожлантиришдаги хуцуций хамда институционал 
заифлик; 
•
хусусий фермалар учун кўрсатиладиган цишлоц хужалик хизматларининг бир хил эмаслиги; 
•
цишлоц хужалиги ишлаб чицаришини хусусийл аштиришда тарацц иётнинт йуцлиги; 
•
сувдан фойдаланувчилар уюшмасининг фойдаланиш ва хизмат курсатиш (Ф&Х) сщасини 
бошцариш хамда уларнинг фаолият юритиши учун имкониятларнинт етишмаслиги, СФУлар 
учун хуцуций тузилманинг заифлиги; 
•
ирригация ва дренаж инфратузилмасидан фойдаланиш ва уни таъминлаш учун етарлича 
маблаг ажратилмаслиги, харажатларни цайтариш механизмининт заифлиги; 
муносабатини ўзгартириш бу борадаги ишлар куламининг катталиги ва тегишли 
иқтисодий механизмларнинг амалга киритилмаганлиги сабабли татбиқ этилиши 
осой эмас. Мавжуд кадрлар билими ва тажрибасининг камлиги, ишларининг 
мувофиқлаштирилмагани туфайли вазиятнинг мураккаблашиши бу борадаги туб 
ўзгаришларга монелик қилмоқда. 
75460 дан ортиқ фермер хужалиги ихтиёрий равишда 894 та СФУни ташкил қилди. 
Бирок тузилган шартномаларда СФУнинг фермер ва деҳқон хужаликлари 
уюшмаси билан муносабатига тааллуқли қатор муҳим қоидалар, худудий ҳокимият 
органлари билан келишув тартиби, сувдан фойдаланиш бўйича тасдиқланган лимит 
ҳамда режалар йўқ (48). Бундан ташқари жойларда сувни тақсимлашни тартибга 
солиш масалалари ҳанузгача вилоят ва туманлар маъмурияти назоратида. Зеро, 
уларнинг вазифаси қишлоқ хужалиги корхоналари фаолиятини хуқуқий ҳимоя 
қилиш, ёрдам курсатиш ва қўллабқувватлашдан иборат. Шубҳасиз, буларнинг 
барчаси ҳалигача сақланиб турган марказлаштирилган бошқарув тизими, 
қарорлар қабул қилишда ваколатларнинг н о м ар к азл ашти р и лм аг ан и , 
бозор муносабатлари шаклланмаган шароитда вояга етган авлод онгини 
ўзгартиришнинг қийинлиги, бошқарув куникмаларининг етишмаслиги билан 
боғлиқдир. 
Шундай бўлса-да, хукумат 2001 йилдан бошлаб қишлоқ хужалиги ва ер соҳасида 
бозор (барқарор) сиёсат юритишда талай ютуқларга эришди. Чунончи, товарларга 
нарх белгилаш айни пайтда халкаро даражага мое келади. Кейинги уч йил ичида 
ширкатларни қайта ташкил этиш ва хусусий фермерларни ривожлантириш ишлари 
жадаллашди, хукумат қишло қ хўжалигида солиқ солишни айрим худудларда ягона 

---

100 
ер солиғини жорий этиш орқали соддалаштирди. 2001 йилдан конвертация 
курсининг ўзгариши макроиқтисодий даражада қишлок хужалигидаги энг 
муҳим ислоҳотга айланди. Бу эса ўз навбатида пахта ва галла нархининг анча 
ошишига олиб келди. 
Шу билан бирга, мамлакат микёсида сувдан фойдаланишни ҳисобга олиш, назорат 
килиш ва ҳисобдорлик тизимининг жадал такомиллаштириш давлат 
бошкарувининг вазифа ва жавобгарлигини хужалик бошкарувига бериш, 
уларнинг ўзаро 
Сувдан фойдаланувчилар уюшмаларининг хизмат кўрсатишини ривожлантиришни 
тўхтатиб турган яна бир муҳим омил фермер ва деҳқонларда хўжалик ичидаги 
инфратузилмани қайта тиклаш учун маблагнинг 
етишмаётганидир. 
Инфратузилмани қайта тиклаш учун эса катта маблаг керак, шунинг учун бу 
ишларни якка тартибда амалга ошириб булмайди. Жаҳон банки томонидан 
ўтказилган суров маълумотларига кўра (2002), сўровда қатнашганларнинг 
аксарияти (90 фоизи) давлат ирригация ва дренаж ҳамда уларни техник 
таъмирлашга маблаг сарфлаш учун жавобгарликни уз зиммасига олиши керак, деб 
ҳисоблайди. Даромадларнинг айни пайтдаги даражаси пастлигини эътиборга 
оладиган булсак, бу натижа тасодифий эмас. Фермерлар бу иқтисодий жиҳатдан 
мақсадга мувофиқ ва фойдали бўлса, маблаг сарфлашга тайёр. Бундан ташкари 
одамлар сув в а ерни бошкаришнинг турли жиҳатлари бўйича қарор қабул қилишда 
ҳам СФУлар иштирок этиши лозим деб билади. 
Марказий Осиёнинг бошқа давлатларининг сув хужалигида амалга оширилаётган 
ислоҳотлар 
тажрибаси 
шуни 
кўрсатадики, 
мамлакатни 
тарихий 
ва 
ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш хусусиятларини ҳисобга олмасдан 
бошқарувнинг институционал дастурлари ҳамда механизмларини шунчаки кучириб 
олиш номақбул ва самарасиздир. Туркия ва Мексика каби давлатларнинг 
тажрибаси эса ирригация соҳасида бошқарувни муваффақиятли амалга 
оширишнинг асосини кучли сиёсий ирода (балким давлат томонидан 
қўллаб-қувватлаш) ва сув хужалигида хусусийлаштиришга оид мажбуриятларни 
бажариш ташкил этганини курсатади. 
3.3. Сув ресурсларини бошкаришнинг конунчиликка оид жиҳатлари 3.3.1.