Shahada: ashhadu anna Muhammadan a’bduhu va Rosuluh. Namoz, ro’za va Haj ruknlari

ْ
ُْنٌِد
ْ
ِْةَمٌَِّقْلا
” mana shu 
barpo qilingan, qoyyim qilib yuborilgan dindir, deb, o’sha din zakotdan, namozdan 
va haniflikdan iborat ekanligi bayon qilinayapti. Alloh Taologa ibodat qilishga 
buyurdilar, deb, xolis, Uning diniga e’tiqod qilib, Uning O’zigagina ibodat qilishlikka 
buyurildilar va ular namozni barpo qilishlikka va zakotni ado etishlikka 

---

buyurilganlar, deb Alloh Taoloning Bayyina surasida bayon qilishligi, umumiy, 
ommatan insonlar uchun tushgan oyatdir. Ya’ni, barcha insonlarga qarata, agar 
Alloh Taolo yuborgan dinda qoyyim bo’lmoqchi bo’lsalar, ular zakotni ado 
etishliklari, namozni turg’izishliklari shart ekanligiga dalolat qiladigan shari’atning 
bir hukmini ifoda etadigan oyatdir. Bu jamiki insoniyatga tushgan oyatdir.
Mana shu jamiki insoniyatga tushgan oyatlar bilan o’zi aslida bir ibodatning 
mashro’ ekanligi bilinadi. Agar ibodat mashro’ ekanligiga ahamiyat qaratmoqchi 
bo’lsak, buni Qur’onda ommatan kelganligining o’zi kifoya qiladi. 
” 
اٌَ
ْ
اَهٌَُّأ
ْ
ُْساَّنلا
 ”
,
”
نوُنِم ْؤُمْل
 
اٌَ
ْ
اَهٌَُّأ
”
, yoki bo’lmasa, 
”ayting, ey, Muhammad insonlarga, 
mo’minlarga”
, degan nidolarning orqasidan kelgan buyruqlarni mashro’ bo’lib, 
farz bo’lganligiga dalolat qiladi.
Lekin, mana shu joyda bir nuqtasi borki, kimki, namozni barpo qilsayu, 
zakotni ado etsayu, ammo uninh haqiqiy ixlos bilan tavhidi bo’lmasa, ya’ni, Alloh 
Subhanahu Taoloning tavhidiga ixlosi bo’lmasa, uning qilgan ishi habata bo’lishligi 
aniqdir. Chunki, ibodat qanaqa turda bo’lishidan qat’iy nazar, katta-kichik, 
ko’rinar-ko’rinmas ibodat ibodat bo’lishidan qat’iy nazar unga ikkita shart 
qo’yiladi. Alloh Subhanahu Taoloning xuzuriga ko’tarilishligi uchun, u hoh bir 
kunda besh mahal o’qiydigan namozimizmi, hoh bir yilda ado etadigan 
zakotimizmi, hoh yo’ldan bir ozorni olib tashlashligimizmi, farqi yo’q, ya’ni, nafl 
ibodatmi, farz ibodatmi, qaysi ibodat bo’lishligidan qat’iy nazar unga ikkita shart 
vojib qilingan edi. Mana shu ikkita shart bo’lmasa, hatto, insonning o’qigan 
namozidan ham naf bo’lmaydi. Mana shu ikkita shartning birinchisi Alloh 
Subhanahu Taoloning tavhidiga iymon keltirgan, ya’ni ixlos qilgan holda bo’lishi 
kerak edi. Alloh Subhanahu Taoloning tavhidiga to’liq, to’kis iymon keltirgan holda 
ixlos qilishligimiz kerak. Ikkinchisi Rosululloh sollallohu a’layhi va sallam keltirgan 
shari’atidagi mashro’ bo’lgan ibodat bo’lishligi kerak edi. Haqiqatdan, besh mahal 
namoz mashro’ qilingani bor. Lekin, bu joydagi muhim nuqta bu ibodat tavhidni 
o’zining ichiga qamrab olgan, bu ibodat shunaqa ibodatki, inson qalbida tavhidga 
iymon keltirib, Allohning yakkaligini, yakka haqdor iloh ekanligini his qilganligidan 
keyin mana bu ibodatga qanoat bilan kirishishligini o’zining ichiga olgan ibodatdir. 
Namoz ham, zakot ham, undan boshqa ibodatlar ham. Ro’za bo’lsin, Haj bo’lsin, 
ibodatlarning barchasi Alloh Taoloning xuzuriga ko’tarilishi uchun ularga ikkita 
qanot shartdir.