Махсус таълим вазирлиги

Материал ва хом ашѐларни туркумларга ажратиш ҳамда 
баҳолаш 
Хўжалик юритувчи субъектларда ТМЗларни ҳисобга олиш 
учун 1000-«Материаллар» актив счѐтидан фойдаланилади. Бу счѐт ўз 
навбатида бир неча счѐтларга бўлинади: 
1010-Хом ашѐ ва материаллар; 
1020-Сотиб олинган ярим тайѐр маҳсулотлар ва бутловчи 
буюмлар; 
1030-Ёқилғи; 
1040-Эҳтиѐт қисмлар; 
1050-Қурилиш материаллари; 
1060-Идиш ва идишбоп материаллар; 
1070-Қайта ишлашга берилган ТМЗлар; 
1080-Инвентар ва хўжалик жиҳозлари; 
1090-Бошқа материаллар. 
Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти 4-сон 
«Товар-
моддий
захиралари» 
номли стандартига кўра, уларни баҳолаш 
белгиланган таннархдан ѐки сотишнинг соф қийматидан энг кам баҳо 
бўйича баҳоланади. Материалларни таннархи барча сотиб олиш 
харажатларини ва уларни манзилга етказиб бериш билан боғлиқ 
бўлган транспорт тайѐрлов харажатларини ўз ичига олади. 
Материалларни сотиб олиш харажатлари сотиб олиш 
қийматини, импорт божлари ва йиғимларини, товарни сертификация-
лаштириш харажатларини, таъминот, воситачи ташкилотларга 
тўланган комиссион тўловларни, солиқларни, хизмат ва захираларни 
сотиб олиш билан бевосита боғлиқ бўлган бошқа харажатларни ўз 
ичига олади. Бундан ташқари савдо фоизлари ѐки чегирмалари ва 
шунга ўхшаш бошқа чегирмалар ТМЗларни сотиб олиш 
харажатларини белгилашда амалга оширилади. 
 
 
 
 
 
 
 

---

176 
Товар-моддий захираларнинг асосий гуруҳлари 
 
Ишлаб чиқариш захираларининг ҳақиқий таннархини аниқлаш, 
уларни баҳолашнинг қуйидаги усулларини қўллаш билан амалга 
оширишлади: 
1.
 
Доналаб баҳолаш. 
2.
 
ФИФО (биринчи тушум охиргиси захирага). 
3.
 
Ўртача қиймат усули. 
4.
 
ЛИФО (охиргиси чиқимга биринчи захирага ). 
Доналаб баҳолаш усули автомобил, тасвирий санъатнинг ноѐб 
асарлари, қимматбаҳо заргарлик буюмлари кабиларни ҳисобга олиш-
да юритилади ва ҳар бир буюм алоҳида доналаб, баҳоланади.
Ўртача қиймат усули ѐрдамида сотишга яроқли ТМЗлар ўртача 
қиймати ҳисоблаб, топилади. Вақти-вақти билан рўйхатга олишни 
ўтказилаѐтганда ўртача миқдор бутун бир давр учун ҳисоблаб 
чиқилади. Биринчи партия баҳолари, ишлаб чиқаришга ҳам биринчи 
чиқариш (биринчи захирага қабул қилинган, биринчиси ишлаб 
чиқаришга), ФИФО усули ўта эскирган ТМЗларни биринчи навбатда 
сотилиши, кейинроқ қабул қилинган харидлар давр охирига захира 
бўлиб қолишини назарда тутади. ФИФО усулига қарама-қарши