Махсус таълим вазирлиги

Кўрсаткичлар 
Буюмлар 
миқдори 
Бирлигининг 
баҳоси 
Умумий 
баҳоси 
1 
Материаллар захираси: 
01.01га
120 
90 
10800 
2 
1 июнда сотиб олинган 
70 
100 
7000 
3 
1 октябрда
сотиб олинган 
90 
110 
9900 
 
Сотилган ТМЗлар
280 
98,92 
27700 
5 
Йил давомида сотилган
ТМЗлар 
200 
? 
? 
 
Давр охирида қолган 
ТМЗ захираси 
80 
? 
? 
Бу усулларни солиштирадиган бўлсак, қуйидаги кўринишга эга 
бўлади. (Бу ерда доналаб баҳолаш усули аниқ танлаб олинган 
буюмларга боғлиқ бўлади).
Баҳолаш усуллари 
 
Сотилган 
материаллар 
қиймати, сўм 
Давр охирида 
қолган 
материаллар 
Жами, 
сўм. 
ФИФО 
18900 
8800 
27700 
Ўртача таннарх 
19785,5 
7915,5 
27700 
ЛИФО 
20500 
7200 
27700 

---

178 
Молиявий ҳисоботларни тайѐрлашда 
(БҲМС 4-сон)
мувофиқ 
ФИФО усулини қўллаш мақсадга мос келади, чунки ишлаб чиқариш 
захиралари қиймати ҳисобот даври охирида жорий баҳога яқинроқ 
бўлади ва корхона айланма активларини аниқ акс эттиради. 
ТМЗ яроқсиз бўлганда, брак, қисман ѐки бутунлай эскирганда, 
сотувни ташкил қилиш харажатлари ошганда, рақобат кучайиб, сотув 
нархи пасайган ҳолатларда, товар-моддий захиралари ўз таннархидан 
ишлаб чиқариш қийматидан паст баҳода сотиш қийматида 
баҳоланиши мумкин. 
Соф сотиш қиймати – товар сотилишининг тахминий 
қийматидан товарларни сотиш олдидан тайѐрлаш ва уни сотиш 
харажатларининг айирмасидир.
Товар-моддий захиралари соф сотиш қийматигача қуйидаги 
усуллар асосида қисман ҳисобдан чиқарилади: 
1.
Моддалар бўйича усул – бунда товар-моддий захиралари-
нинг ҳар бир тури баҳоланади; 
2.
Асосий товар гуруҳларининг усули – бунда товар-моддий 
захираларининг гуруҳ имтиѐзи баҳоланади; 
3.
Захираларнинг умумий даражаси усули – бунда ҳамма 
товар-моддий захиралари баҳоланади. 
«Меркурий» корхонаси ҳисобот даврида ўзининг тижорат фао-
лиятини унинг эгалари томонидан киритилган 6000000 сўм капитали 
билан фаолият бошлади. Компания 2000 бирлик товар-моддий захи-
раларни 2000000 сўмга сотиб олди, фарқ харажатлари 200000 сўмни 
ташкил этди. Йил давомида корхона 1650 бирлик маҳсулотнинг бир 
бирлигини 1500 сўм баҳода сотди. Йил охирида хўжалик юритувчи 
субъект ихтиѐрида 350 бирлик маҳсулот бор, улардан 50 таси яроқсиз 
ҳолга келган эди. Яроқсиз ҳолга келган бирликларнинг ҳар бирини 
450 сўм баҳода, қолган 200 донанинг эса ҳар бирини 1500 сўм нархда 
сотиши мумкин бўлади. 
1.
Июль охирига бўлган ТМЗ қолдиқлари балансда қандай 
сумма бўйича ҳисобга олинади? 
2.
Ушбу муомалалар бўйича яроқсиз ҳолга келган бирлик-
ларнинг сотилишини молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботга 
таъсирини аниқланг. 
Биринчи саволнинг жавоби: 
ТМЗ бирлигининг таннархи: 

---

179 
2000000 сўм + 200000 сўм = 2200000 сўм/2000=1100 сўмни таш-
кил қилади. 
Соф сотиш қиймати: 
- яроқсиз ҳолга келган маҳсулотлар учун 450 сўм
- шикастланмаган маҳсулотларнинг бирлиги учун 1500 сўм
Балансда ТМЗ таннархи ва соф сотиш қийматидан энг кичик 
қиймат бўйича акс эттирилади: 
Яроқсиз ҳолга келган маҳсулотлар
50

450=22500 сўм 
Шикастланмаган маҳсулотлар 300

1100=330000 сўм 
Жами ТМЗ қолдиқлари 
352500 сўм 
Иккинчи саволнинг жавоби:
Сотишдан олинган соф тушум (1650

1500сўм)=2475000
Сотилган маҳсулотларнинг таннархи (1650

1100сўм)=1815000 
сўм 
Соф сотиш қиймати
(50

350сўм)=17500 сўм 
Таннарх 
(50

1100сўм) = 55000 сўм 
Яроқсиз ҳолга келган маҳсулотлардан кўрилган зарар (37500 
сўм) 
Сотувдан келган ялпи фойда 1125000-825000-42500=25700 сўм)