Махсус таълим вазирлиги

 
4.5. Товар-моддий захиралар ҳисоби
Материаллар - 
ишлаб чиқариш жараѐнида 
ўзининг қийматини тўла равишда маҳсулот 
таннарига ўтказади.
 
Ишлаб чиқаришнинг моддий шароитларидан бири меҳнат бу-
юмлари ҳисобланади. Амалда улар ТМЗлар деб аталади. Асосий 
воситалардан фарқ қилиб, материалларнинг хар бир тури бўйича 
норматив миқдори корхона томонидан мустақил белгиланади. 
Хўжалик юритишнинг янги тизими шароитида моддий бой-
ликлардан фойдаланиш устидан назоратни кучайтириш, хўжа-
сизликка қарши курашиш, маҳсулот таннархида моддий харажат-
ларнинг улушини камайтириб бориш масалаларига алоҳида эътибор 
берилади. Материаллар ҳисобининг вазифаларига қуйидагилар кира-
ди: 
- материаллар ҳаракати билан боғлик бўлган ўзгаришларини ўз 
вақтида тегишли ҳужжатларда расмийлаштириш; 
- моддий-техника таъминоти режасининг бажарилиши устидан 
назорат олиб борилади; 
- материалларнинг ишлаб чиқаришга тўғри берилиши ва уларни 
сарфлаш меъѐрига риоя қилиш устидан назорат олиб бориш; 
- маҳсулот таннархини ҳисоблашда сарфланган ТМЗларни каль-
куляция объектларида тўғри тақсимлаш; 
- ички ресурсларни ишга солиш мақсадида ортиқча ва фой-
даланилмаѐтган ТМЗларни аниқлаш ва сотиш. 
Материаллар, янги меҳнат маҳсулотини яратишдаги ролига 
кўра, иккига бўлинади:
а) хом ашѐ ва асосий материаллар; 
б) ѐрдамчи материаллар.
Ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулотнинг асосини асосий ТМЗлар 
ташкил қилади. Масалан, машинасозликда – металл, мебель ишлаб 
чиқаришда - ѐғоч, газлама ишлаб чиқаришда – пахта ва бошқалар. 
Қазиб чиқарувчи саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари хом ашѐ 
деб аталади. Масалан, нефть, руда, пахта, қанд лавлаги ва бошқалар. 

---

175 
Бошқа корхоналардан олинадиган машина ва агрегатларнинг тўғри 
деталлари ва бошқалар ярим тайѐр маҳсулотлар деб аталади.