Махсус таълим вазирлиги

Товар-моддий бойликларни сотишга доир счѐтлар 
корреспонденцияси 
Мисол: Материаллар қуйидаги нархларда сотилган
(ҳақиқий таннархи 10000 сўм). 
1– ҳолат. Таннархидан паст нархда (9000 сўм). 
2– ҳолат. Таннархига тенг нархда (10000сўм). 
3– ҳолат. Таннархидан юқори, аммо бозор нархидан паст нархда 
(10500сўм).
4– ҳолат. Бозор нархида (11000 сўм). 
Операциялар мазмуни 
Жами 
сўм 
Корреспон-
денция счѐти 
Д-т 
К-т 
1 
2 
3 
4 
5 
Ҳақи тўланган счѐтлар бўйича 
реализация қилин иши 
1 
Сотилган ТМЗ ларнинг ҳақиқий қиймати 
суммасига 
10000 
9010 
1010 
1 а 
Бир вақтнинг ўзида ҚҚС суммасига
2000 
6410 
2 
ҚҚС ни қўшганда (20%) ни счѐт 

---

191 
харидорлари томонидан тўланган 1- 
вазият (9000 сўм х 1,2) кассага нақд 
тўланган. 
2- вазият (10000 сўм х 1,2) ҳисоб-китоб 
счѐти
3- вазият (10500сўм х 1,2) бартер бўйича 
4- вазият (11000 сўм х 1,2)олдин тўланган 
аванс тўловлари счѐтига 
10800 
12000 
12600 
13200 
5010 
5110 
6010 
6110 
9010 
9010 
9010 
9010 
3 
ҚҚС (20 фоиз) бюджетга тўланган 
1- вазият (10800 сўм- 9000 сўм) 
2- вазият (12000 сўм- 10000 сўм) 
3- вазият (12600 сўм- 10500 сўм) 
4- вазият (13200 сўм- 11000 сўм) 
1800 
2000 
2100 
2200 
9010 
9010 
9010 
9010 
6410 
6410 
6410 
6410 
4 
Реализациядан олинган молиявий натижа 
ҳисобдан ўчирилади. 
1- вазият {10800 сўм – (10000 сўм + 
1800)}зарарлар 
2- вазият {12000 сўм – (10000 сўм + 2000 
сўм)} 
3- вазият {12500 сўм – (10000 сўм + 2100 
сўм)}фойда. 
4- вазият {13200 сўм – (9000 сўм + 2200 
сўм)} фойда. 
1000 
- 
500 
2000 
9900 
- 
9010 
9010 
9010 
- 
9900 
9900 
Материалларни бозор нархидан паст нархда сотганда шуни эсда 
тутиш керакки, қўшилган қиймат солиғи ва баланс фойда солиғини 
солиш учун битим ҳамма ҳолатларда ҳам бозор нархидаги тушумдан 
(13200 сўм) келиб чиққан ҳолда баҳоланади.
Башарти, ТМЗ лар жисмоний шахслар (шу жумладан, мехнат 
жамоаси аъзолари) томонидан бозор нархидан паст нархда (1,2,3- 
ҳолатларда бўлганидек)сотиладиган бўлса, у ҳолда бозор нархи билан 
сотилиш нархи ўртасидаги фарқ жисмоний шахснинг даромади деб 
ҳисобланади ва унга даромад солиғи солинади. 
Табиий офатлар оқибатида йўқотилган ТМЗ ларни ҳисобдан 
чиқариш. 
Агар ТМЗ лар табиий офатлар натижасида йўқотилган (бузилган) 
бўлса, бундай ҳолда улар молиявий резерв ҳисобидан (счѐт дебети, 

---

192 
1010 счѐт кредити), ундаги мавжуд маблағлар доирасида ҳисобдан 
чиқарилади, қолган сумма эса сотишдан ташқари талофатлар (зарар-
лар) га (9900 дебети, 1010 счѐт кредити) киритилади. 
Мол етказиб берувчилардан сотиб олинган ишлаб чиқариш 
захиралари бўйича ҳисоб-китоб ҳужжатларида қўшилган қиймат 
солиғи (ҚҚС) алоҳида кўрсатилади. ҚҚС Ўзбекистон Республикаси 
солиқ амалиѐтида 1992 йил бошидан жорий этилган бўлиб, "Товар-
лар, ишлар ва хизматлар сотилиши жараѐнида янгидан вужудга 
келган қийматдан келиб чиқиб, солиқ тўловчи соф даромадининг бир 
қисмини бюджет даромадига олиш шакли" дан иборатдир.
Сотиб олинган ТМЗ лар бўйича қўшилган қиймат солиғи 
суммаси бухгалтерия счѐтларида қуйидагича акс эттирилади: 
Материаллар ҳисобдан чиқарилганда, яъни ишлаб чиқаришга 
сарфланганда, четга сотилганда ва бошқа ҳолатларда қуйидагича 
бухгалтерия проводкалари расмийлаштирилади: 
ишлатилмай қолган ва ишлатилган ТМЗ ларга тўғри келадиган 
ҚҚС нинг суммасини аниқлаш учун ТМЗ лар бўйича солиқнинг 
ўртача фоизи ҳисоблаб топилади ва ишлатилмай қолган ҳамда 
сарфланган ТМЗ лар захиралари суммасига кўпайтирилади.