Маъруза мавзу: Одам органлар системасининг онто

Тоғайли балиқлар
дан бошлаб хордани қобиғи тоғайлашиб боради ва 
умуртқа ёйларини асослари ўса бошлайди, натижада умуртқаларни танаси 
шакллана бошлайди. Ҳар бир умуртқани танаси иккита қўшни сомитни 
склеротомини остеоген тўқималаридан ҳосил бўлади. Ҳар бир умуртқани 
олдинги ярми олдинги сомитни орқа қисмида,орқа ярми эса орқа сомитни 
олдинги қисмидан ривожланади. Юқоридаги умуртқа ёйларини нерв най- 
ларини ўраб ола бошлаши, умуртқаканалини шакланишига олиб келади, унда 
нерв найи жойлашади. Хордани сегментар тузилишга эга бўлган, кучлироқ 
таянч аъзо бўлган умуртқа поғонаси билан алмашиши, танани умумий 

---

ўлчамини ошишига ва ҳаракат функциясини янада фаоллашишига олиб 
келди.
Умуртқа поғонасининг кейинги прогрессив ўзгариши тўқима субститут- 
цияси, яъни балиқлардан бошлаб, аввал тоғай тўқимасини суяк тўқимаси 
билан алмашиниши, ва уларни бўлимларга дифференсиацияланиши билан 
борди. Балиқларнинг ўқ скелети тоғай ёки суякдан ташкил топган умуртқа 
поғонасидан иборат. Умуртқа погонаси икки қисмга: 
гавда ва дум 
бўлимига 
бўлинади. Балиқларнинг умуртқа поғонаси бутун танаси бўйлаб, бошидан то 
дум сузгич қанотигача чўзилиб боради. Балиқ ривожланаётган пайтда 
увилдириғида (икрасида) унинг бўлғуси умуртқаси ўрнида хорда бўлади. 
Кейинчалик хорда атрофида умуртқалар ҳосил бўлади. Вояга етган балиқ 
умуртқалари орасида хорданинг фақат кичикроқ тоғайсимон қолдиқ- лари 
сақланиб қолади. Ҳар бир умуртқа танадан ва юқорига узун ўсимта билан 
тугалланадиган устки ёйдан иборат бўлади. Устки ёйлар йиғилиб, орқа мия 
жойлашадиган умуртқа каналини ҳосил қилади. Танасининг гавда қисмидаги 
умуртқаларга ён томондан ўткир учли қовурғалар бирикади. Дум бўлимида 
ўсимта билан тугалланадиган пастки ей бўлади. 
Амфибиялар -
сувда ва қуруқликда яшашга мослашган дастлабки 
умуртқали ҳайвонлардир. Қуруқликда яшовчи умуртқалилар филогенезини 
тушуниш учун уларни атрофлича ўрганиш катта аҳамнятга эга. Амфибия- 
лар девон даврининг охирларида пайдо бўлган ва умуртқалилардан бирин чи 
бўлиб қуруқликка чиқа бошлаган. Уларнинг аждодлари панжа қанотли 
балиқлардир. Амфибияларда хорда фақат эмбрионал тараққиётнинг даст- 
лабки босқичларида мавжуд бўлиб, кейинчалик умуртқа поғонаси билан 
алмашадн. Умуртқа поғонасида янги -