A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

10.19 - rasm. Chastotali – parametrik rostlanadigan asinxron elektr yuritma 
tizimining funksional sxemasi 
Chastotali parametrik usul bilan rostlanadigan elektr yuritmalar uzoq vaqt 
rejimda ishlaydigan va tezlikni sekin o‗zgartiriladigan texnologik qurilmalarda 
ishlatiladi. Ko‗proq holatlarda ular nasos va ventilyatorlarning rostlanadigan 
tizimlarida ishlatiladi. Bunday tizimlar shuningdek bir xil turdagi elektr yuritmalar 
tezliklarini bir vaqtda rostlash talab qilinadigan texnologik qurilmalarda ham 
ishlatiladi. Bu holatda chastota o‗zgartirgich bu guruh yuritmalar uchun xizmat 
qiladi. 
Rostlash diapazoni 100 :1 va tez – tez yurgazish, to‗xtatish, reverslash 
amalga oshiriladigan yuqori dinamikali asinxron elektr yuritmalar chastota – tokli 
boshqaruv tizimli qilib bajariladi. Bunday tizimlarda chastota o‗zgartirgichi tok 
manbai sifatida ishlaydi. Bu esa TCHO‘ turidagi yoki KCHO‘ guruhidagi chastota 
o‗zgartirgichlari orqali amalga oshiriladi. Bunday chastota o‗zgartirgichlar tok 

---

299 
bo‗yicha teskari bog‗lanishga ega bo‗ladi. Rostlash tizimi elektr motordagi 
berilgan tezlik va yuklamaga mos ravishda stator toki va chastotasi bo‗yicha 
topshiriq ishlab chiqadi va beradi. 
10.20 - rasmda chastota - tokli boshqariladigan elektr yuritma funksional 
sxemasi berilgan. 
10.20 - rasm. Chastota - tokli boshqariladigan asinxron elektr yuritma 
funksional sxemasi 
Rostlash tizimi ikki kanalli: 
- chastota kanali; 
- stator toki kanali. 
TCHO‘ o‗zgartirgichdagi chiqish chastotasi berilgan tezlikka proporsional 
ravishda beriladi. Stator toki esa berilgan va xaqiqiy tezliklar orasidagi farqqa 
qarab beriladi:
 ω
01
 – ω= S
abs
. 
Bu qiymat absolyut sirpanish qyimatini beradi. Absolyut sirpanish rotor tokiga (I
0
) 
taxminan proporsional bo‗ladi. Magnitlanish tokiga (I
0
) proporsional bo‗lgan 
reaktiv tashkil etuvchi 3.6 - rasmdagi singari doimiy bilan qo‗llab turiladi.
Shunday qilib stator toki berilishi quyidagicha bo‗ladi: 
I
13
 = 
. 

---

300 
Tokning berilishi uchun bu ifoda FO‘ funksional o‗zgartirgich bilan 
shakllantiriladi. FO‘ funksional o‗zgartirgichning xarakteristikasi 10.21 - rasmda 
keltirilgan. Tez ta‘sir etishni ko‗tarish maqsadida tok konturi modulli optimumga 
rostlanadi. Buning uchun TR tok rostlagichi va TD tok datchigiga ega bo‗lgan 
stator toki bo‗yicha teskari bog‗lanish nazarda tutilgan. Tezlikni taxogenerator 
yordamida o‗lchanadi.