Labaratoriya ishi­­-5 Tezliklar variatorini o’rganish

LABARATORIYA ISHI­­-5
Tezliklar variatorini o’rganish
I. Ishni bajarishda qo’yilgan asosiy maqsadlar; Variatorlarning vazifasi va kanstruksiyalari; sanoat texnikasida ishlatiladigan ixtiyoriy konstruksiyadagi variatorni qirqimdagi chizmasini tushirish, asosiy qisimlarni ajratib ko’rish va uni qaytadan yig’ish ishlash prinsiplari ; kinimatek sxemalarini chizib xarakatni o’zgartirib berish jarayonini uning naturoldan foydalanib o’rganishdan iborat.
II. Kerakli materiallar , asbob va uskunalar ; Sanoat korxonalarida ishlatiladigan ixtiyoriy konstruksiyadagi tezliklar variatorining natural ko’rinishi , o’lchov asboblari zaruriy kalitlar xamda atverkalar.
III. Student ushbu amaliy ishni bajarish uchun qanday nazariy materiallarni o’z ichiga oladigan savollarni bilish talab qilinadi;
a)Tezliklarni o’zgartiruvchi mexanizim va qurulmalarning turlari
b)Tezliklarni o’zgartirishning sanoat texnikasidagi axamiyati?
v)Tezliklar variatorlarining turli kanstruksiyalari va tezlikni o’zgartiruvchi asosiy omillar yoki faktorlar?
g)Ixtiyoriy tanlangan konstruksiyadagi variatorlarda mavjud asosiy qisimlar?
d)Variatorlarning uzatish nisbatini o’zgartiruvchi asosiy faktor yoki sabablar?
e)Variatorlar qisimlarini tayyorlashni foydalaniladigan asosiy konstruksiya materiallar.
j)Variatorlarni xarakatga keltiruvchi manbalarning turlarini aytib bering.
IV.Ishni bajarish ketma ketligi; Xozirgi zamon sanoat texnikasining turli soxalarida xar xil konstruksuyadagi variatorlar ishlatiladi. Ayniqsa stanoklar, preslar, konveyerlar, texnalogik mashinalar priorsozlik kabi sanoat tarmoqlarida mavjud xarakatlarni silliq o’zgartirishda ulardan keng foydalaniladi. Bunday variatorlar quyidagi turlarda bo’lishi mumkin.Bular jumlasiga to’g’ri konusli oddiy friksion sharli ko’p diskli ponasimon tasmali zanjirli kombinatsiyalari impulsli konstruksiyalarda bo’lishi mumkin.
Variatorlarni tanlashda ularni baxolash uchun asosiy ko’rsatkichlar: rostlash diapazoni (d).F.I.K. ( ), uzatadigan quvvat ( ), gabarit o’lchamlari kabilar hisoblanadi.
Variatorlar bir pog’onali aloxida mexanizimlar sifatida g’ildiraklari to’g’ridan to’g’ri tegib turadigan yoki oraliqda qo’shimcha diska (g’ildirak) o’rnatilgan holda bajarilishi mumkin anashunday variatorlarni konstruksiyalaridan (inkoniyatiga qarab) bazalarning natural ko’rinishlarini tanlab uning asosiy qisimlari, ishlash jarayonlari harakatni o’zgartirish tartibi bilan tegishli o’quvchilarni tanishtirish maqsadga muvofiqdir.
NMDULSLI VARIATOR (IVA)ning natural konstruksiyasidan foydalanib quyidagicha tarif bermoq kerak. Chigit (paxta)li valikn eichligiga bog’liq holda ish kameraga chigit (paxta)ni avtomatik ravishda bir tekisda silliq roslab berishni taminlab turuvchi mexanizimga aytiladi. U o’z tasiri (fungsiyasi)ni zanjir yordamida kameralarida o’rnatilgan zanjir klapini va yuqorida joylangan o’zgaruvchi barabaning aylanish chastotasini o’zgartirishni amalga oshiradi. Bunday konstruksiyadagi implusli variator (7-chizmada) asosan moy bilan to’ldirilgan korpusdan (1), xrapovnikli mufti (2), chegaralovchi (klyuchok) musht (3), uchta surilma pishang (4) va ponasimon shkif kiygizilgan eksentrik (6), val (5) dan iboratdir. Uzdirgich mufti (7)si taminlovchi val (8)ning oxirida o’tkazilgan bo’lib ko’ndalang kesimikvadrat shakldadir. Uzdirish muftaning tekis sirti va halqa (9)larni orasida beshta ponasimon toliklar (10)ni turtkilar va purjinalar yordamida qisilib turadi.
Variatorning asosiy qisimlari bo’yicha (7-chizmaga bering) oxiridagi purjina (12) yordamida pishanglarining uzun yelkasi purjina (12) bilan doimo eksentirik valga o’rnatilgan podshiniklarga bosilib tursa, qisiq yelkalari esa tezlikni to’g’irlovchi (rostlovhi) mushtli valik (13)ga tegib turadi. Eksentirik valning har aylanishida pishanglarning uzun yelkasi halqa bilan 8 30 ga buruladi. Shunda roliklar doimiy ravishda halqa va uzdirish muftasining ish sirtiga tegib turadi. Harakatdagi roliklar ponalanib muftani ham 8 30 burchakka aylantirishga majbur qiladi; shu bilan birgalikda taminlovchi baraban vali ham huddi shu burchakka buriladi, IVA mexanizimida uchtadan iborat pishanglar bo’lgani uchun yuritish shikivi bir marta aylanganida taminlash barabanining vali 8 30x3=25 30 burchakga, yani aylana qismiga buruladi. Eksentrli val esa bir minutda 280 marta aylangani uchun taminlash barabanining vali bir minutda 280:14=20 marta aylanadi. Demak, IVA markali variator yordamida texnalogik mashinalarning zaruriy valiga minutiga aylanish soni 0 dan 20 gacha hosil qilishga erishish mumkin.
Variatordagi hranovikli mexanizimning aylanish chastotasini chegaralovchimucht (3)ning holitini o’zgartirish orqali sozlanadi va hokazo.
Shunday qilib yuqorida qayd qilinganlarni IVA markalli variatorning asil ko’rinishidan ko’rsatib tanishtirgandan keyin yana bazi valiatorlarning konstruksiyalari va tegishli harakteriskalari bilan tanishtirish maqsadiga mofiqdir (zaruriy ko’rgazmalarga etibor berilsin). TO’G’RIDAN TO’G’RI ILASHADIGAN VALIATORLAR. Radusi ga teng bo’lgan yetaklovchi g’ildirak sirpanuvchi shponkasi mavjud valga o’rnatilgan bo’lib o’q bo’ylab siljish imkoniyati mavjutdir. Radusi ga teng bo’lganegoshuvchi g’ildirak esa valga qo’zg’almas qillib maxkamlangandir. Variator normal ishlashi uchun undagi zaruriy ishqalanish kuchini siquvchi qurilma yordamida vujudga keltiriladi.
Variatorda burchak tezlik ( )ni pog’onasiz o’zgartirish uchun val uzunasi bo’yicha yetaklovchi g’ildirak ( )ni siljitish (surish) orqali erishiladi, shunda ; bo’ladi. Shu boisdan uzatish nisbati
= sifatida topiladi.
Shunday konstruksiyadagi variatorlar yordamida yetaklovchi valning yo’nalishi va aylanish chastotasini o’zgartirish bilan birga harakatga keltiruvchi qismini uzmasdan uni yurishdan to’xtatish kabi qulay imkoniyatlare ham mavjudligidandirda.
Bunday variantlar konstruksiyasi juda oddiy bo’lib harakatni rostlash diapazoni +4 teng, agar variator ikkilangan (ikki qatorli) bo’lsa, u holda +10 chegaralarda o’zgarishi mumkin.
PONASIMON RASIMLI VARIATOR 8-chizmada tasvirlangan bo’lib, undagi asosiy hosasi rostlanadigan (suriladigan) shkiv (disk)larning mavjudligidir.

Baxlit shkiv (disik)lar va standartli tasmalar uchun rostlash diazonani +1,7 bo’ladi. Agar enli tasmalardan foydalanilsa, u holda gacha oshadi, uzatadigan quvvat 50 kVt gacha utadi va bo’ladi. Bunday variatorlarda turli tipdagi ponasimon tasmalardan yoki turtadan iborat roslanadigan konik formadagi shikivlar bulib tortishini avtomatik ravishda roslash imkoniyati mavjud. Konuslar bunday uzi roslash jarayonlarini vintli mexanizimlar yordamida amalga oshiriladi. Shunda mavjud tasmalar esa o’zining uzunligini o’zgartirmasdan boshqa ish diametrlarga siljishi orqali arishiladi.
Variatorlarda 2-ni qo’l bilan yoki malum masofada (distatsion) boshqarish imkoniyati mavjud, bunda FIK=0,8:0,9; kVt chegaralarida bo’ladi va hokazo.
Bunday konstruksiyadagi variatorlarda kinimatik bog’lanishlar quyidagicha aniqlanadi:
va
Roslash diazoni esa:
dan iborat bo’ladi.
Variatordagi kuch hisobi tasmali uzatma nazariyasiga ko’ra yoki maxsus jadval yordamida bajariladi. Maksimal hisob nagruskasi esa tasma to’g’ri kelgan holati aniqlanadi. Bunday variatorlarning tuzilishi juda soda bo’lib foydalanishga ishonchlidir.
ODDIY (TEKIS) VARIATORLARDA ham uzatish nisbati
topilib, bundan lar yetaklovchi va ergashuvchi g’ildirak (kosasimon)larning tegishli raduslaridir.
Bunday konstruksiyadagi variatrlarda harakatni o’zgartirish diagazoni quydagicha matematik tenglama orqali topiladi:

Variatorda F.I.K gacha va oraliqda bo’ladi.
Bundan tashqari friksionli variatorlarda o’zgaruvchi quvvat 20 kVt gacha (faqat zaruriyat bo’lgandagina yuqori quvatni uzatishga mo’jallab loyhalash mumkin) va bo’lishi mumkin.