A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

10.21 - rasm. Funksional o‘zgartirgichning sozlovchi xarakteristikasi 
10.20 - rasmda ko‗rsatilgan sxema bo‗yicha elektr yuritma tizimi mexanik 
xarakteristikasi bikirligi asinxron motor mexanik xarakteristikasi bikirligiga yaqin 
bo‗ladi. Shuning uchun bu tizim tezligini rostlash diapazoni D = 20:1gacha bo‗lishi 
mumkin. 
Katta rostlash diapazonini hosil qilish uchun tizimga 10.22 - rasmda 
ko‗rsatilgandek tezlik bo‗yicha yopiq konturli rostlash tizimini kiritish kerak. 
Berilgan rostlash tizimi ikki kanalli bo‗lib, tok konturi va tezlik konturidan iborat 
bo‗ladi. Xar ikki kontur modulli optimumga rostlanadi. Tezlik rostlagichining 
chiqishida manba chastotasi f
1
ga hamda stator maydoni aylanish tezligiga 
proporsional bo‗lgan signal shakllanadi. Bu signaldan xaqiqiy tezlik qiymatini ω ni 
ayirsak, FO‘ funksional o‗zgartirgich kirishiga uzatiladigan va absolyut sirpanishga 
proporsional bo‗lgan signal shakllanadi. 9.28 - rasmda ko‗rsatilgan nisbatga mos 
ravishda funksional o‗zgartirgich stator toki berilishi bo‗yicha signal ishlab 

---

301 
chiqaradi. Bu signal 
PI
– rostlagich tok konturi kirishiga uzatiladi. Chastota – tokli 
boshqaruv faqat bir motorli elektr yuritmalarda ishlatilishi mumkin. 
10.22 - rasm. Chastota – tokli boshqariluvchi asinxron elektr yuritma funksional 
sxemasi 
Nisbatan yuqori dinamik xarakteristikaga ega bo‗lgan va 10000 gacha 
rostlash diapazoniga ega bo‗lgan ko‗rsatkichlar asinxron motorlarni vektorli 
boshqarish tizimida hosil qilinadi. Vektorli boshqarish prinsipi quyidagicha: motor 
chulg‗amlaridagi oniy tok qiymatlari aniqlanadi va ular majburiy tarzda toklarning 
jamlangan vektorlari va oqimning ishlashi vektorari fazada kerakli qiymatdagi 
elektrmagnit momentini hosil qiladigan qilib joylashtiriladi. 
Tokning (oqim ishlashining) umumlashtirilgan vektori deb motor rotori yoki 
statordagi barcha chulg‗amlaridagi toklardan hosil bo‗ladigan fazoviy vektorga 
aytiladi. Asinxron mashinaning vektor diagrammasi 10.23 - rasmda ko‗rsatilgan. 
Motor hosil qiladigan elektrmagnit moment quyidagiga teng: 
M = k
m
k
m
f
m
 (t)sinλ(t)
, 
Bunda 
- stator va rotor toklari yoki oqim ilashishlarining fazoviy 
vektorlari. 
f
m
(t)= 
; 

---

302 
λ(t)
- 
vektorlar orasidagi fazoviy burchak. 
Ko‗rinib turibdiki, agar 
vektorlar o‗zaro perpendikulyar bo‗lsa mashina 
chulg‗amlaridagi tok qiymatlari, demakki yo‗qotishlar ham minimal bo‗ladi. 
Vektorli boshqarish tizimida 
vektorlar har ikkisining fazodagi absolyut 
holatini aniqlash talab qilinmaydi. Faqatgina bir vektorning ikkinchi vektorga 
nisbatan holati aniqlansa yetarlidir. Shuning uchun vektorlardan biri asos qilib 
olinadi va ikkinchisining holati 
λ(t)
burchagi bilan rostlanadi. 
Bu maqsadda odatdagidan farqli ravishda elektr mashina konstruksiyasiga 
bog‗liq bo‗lgan qo‗zg‗almas fazoviy koordinata tizimi ishlatiladi. Masalan, 
statorga bog‗langani α-β koordinatalari; aylanadigan o‗qli koordinata x-y; yoki 
9.30 - rasmda ko‗rsatilgan g-i koordinatasi, u esa statorning oqim ilashishi vektori 
s
ga bog‗liq bo‗ladi. 
Vektorli boshqarish tizimi odatda bo‗ysinuvchi rostlash prinsipiga asosan 
quriladi. Tezlik konturi bo‗lgan tashqi kontur tezlikni boshqaradi va moment 
konturi bo‗lgan tashqi konturi bo‗lgan ichki konturga vektor ko‗rinishida topshiriq 
beradi.