A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

11.3 – masala. 
15 kW quvvatga ega bo‗lgan nasos qurilmasining yillik elektr energiyasi 
sarfining taxlili berilsin. Nasos qurilmasi bir yilda 6000 soat ishlaydi, undan 90% 
samaradorlik bilan 4000 soat, 45% samaradorlik bilan 2000 soat. 
Nasos parametrlari: H
n
= 30m; Q = 140 m
3
/soat = 0,039 m
3
/s; η
n
= 0,76. 
Nasos xarakteristikasining formulasi 
H=H
0
– R
n
Q
2
= 39-5900Q
2
. Nasos geodezik bosimsiz (H
geod
=0), 
R
n
= 5900s
2
/m
5
gidravlik qarshilikli tarmoqqa xizmat qiladi. 
Echimi: 
1.
Nasosning nominal quvvati 
P
n
= 
2.
Nasos hosil qiladigan bosim. 
0,9 Q
n
= 0,035m
3
/s sarfda H = H
0
– R
n
(0,9 Q
n
)
2
= 39 – 5900 ∙ 0,035
2
= 33,8 m. 
0,45Q
n
sarfda 0,45Q
n
= 0,0175m
3
/s 
H = H
0
– R
n
(0,45 Q
n
)
2
=39-5900∙0,0175
2
=37,2m 
3.
Kerakli rejimlarda ishlatish uchun bosimning bir qismini zadvijkaga 
sarflashga to‗g‗ri keladi. Nasos va motorning F.I.K.ni o‗zgarmas deb qabul 
qilamiz 
= 0,76, 
= 0,9. 
Motor ishlashi uchun talab qilinadigan quvvat 
Q = 0,9Q
n
da P = 
Q = 0,45Q
n
da P = 
4.
Yil bo‗yi ishlatilgan elektr energiya miqdori. 
A = 16,9 ∙4000 + 9,3 ∙2000 = 86200 kW * soat. 
5.
Agar nasos qurilmasini rostlash nasosning aylanish tezligini rostlash yo‗li 
bilan amalga oshirilsa, unda zadvijka uchun bosim sarfi (isrofi) bo‗lmaydi. 
Taxminan aytish mumkinki, ishchi g‗ildirak aylanish tezligini o‗zgartirish 

---

319 
yo‗li bilan rostlashda nasos sarfi tezlikka proporsional bo‗ladi. Bosim quvvat 
kvadaratiga, nasos validagi quvvat esa tezlik kubiga proporsional bo‗ladi. 
Rostlanadigan elektr yuritma F.I.K. quyidagicha bo‗ladi. 
Η
yur
= η
mot
∙η
cho‗
= 0,9 ∙0,95=0,855 , unda 
Q = 0,9Q
n
bo‗lganda H = (0,9)
2
H
n
= 0,9
2
∙30 = 24,3 
P= 
Q = 0,45Q
n
bo‗lganda H = (0,45)
2
H
n
= 0,45
2
∙30 = 6,0
m
P = 
6.
Rostlanadigan elektr yuritmani qo‗llaganda yillik elektr energiya sarfi
A= 12,8 ∙4000+1,6∙2000=54200 
kW. soat
. 
15 kWt quvvatli nasos qurilmasining elektr energiyasi tejamliligi 
ΔA=86200-54200=32000 
kW. soat.
Keltirilgan hisob – kitob taxminiy bo‗lib, u rostlanadigan elektr yuritma 
qo‗llanilganda tejamlilik darajasini ko‗rsatadi.