A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

Qisqa vaqtli ish rejimi S2. 
1.
Yuklama quvvati (moment)va motor ishlash vaqti aniqlanadi. Agar ishlash 
jarayonida yuklama o‗zgarsa, unda ekvivalent quvvat (moment) aniqlanadi. 
2.
Elektrmotorlarning ba‘zi bir seriyalari uchun ishlash davomiyligi ma‘lum 
vaqt bo‗lganda quvvatning cheklangan qiymati o‗rnatiladi. Har bir ishchi 
davr esa 10,30,60 va 90 minut qilib o‗rnatilgan. Agar ishlash vaqti t
r
standartga mos kelmasa, motorni bundan kattaroq vaqt belgilangan turi 
bo‗yicha tanlanadi. Bunda motorni albatda ortiqcha yuklanish qobiliyatiga 
tekshirish shart. 

---

335 
3.
Agar motor uzluksiz ishlash rejimiga mo‗ljallangan bo‗lsa uni qisqa vaqtli 
rejimda ishlatishda ortiqcha yuklantirish mumkin. Ortiqcha yuklashning 
miqdoriy taxlili uchun mexanik zo‗riqish koeffitsienti 
P
m
 
– qo‗llaniladi. Bu 
koeffitsient motor qisqa vaqt rejimidagi quvvatning uzluksiz rejimdagi 
nominal quvvatga nisbati bilan aniqlanadi. 
P
m
 = 
, 
Bu yerda 
a= K/V
nom
– doimiy yo‗qotishlarning motor nominal o‗zgaruvchan 
yo‗qotishlarga nisbati. 
Agar bu nisbat ≤ 0,35 bo‗lsa, motor faqat zo‗riqish qobiliyatiga tekshiriladi. 
Takroriy – qisqa vaqtli rejim. 
1.
Quvvat (moment), ish vaqti, sikldagi har bir operatsiya orasidagi to‗xtalish 
aniqlanadi. 
2.
Yuklanish diagrammasi va taxogramma quriladi. 
3.
Agar yuklama o‗zgaruvchan bo‗lsa, ekvivalent moment yoki tok aniqlanadi. 
4.
Yurgazish davomiyligi ПВ hisoblanadi 
ПВ
r
= 
; 
(12.9) 
Bu yerda 
- ish vaqtlari va to‗xtalish vaqtlari. 
5.
Agar ПВ
ish
= ПВ
st.
bo‗lsa, unda standart ПВ% ga mos keladigan elektr 
motori З
n.mot
>K
я
R
e.mot
shart bo‗yicha aniqlanadi. 
Agar hisobiy ПВ standart qiymatga mos kelmasa, unda ekvivalent quvvat 
standart qiymatga quyidagi formula bilan keltiriladi 
P
e.st
 = P
e.ish.
, 
(12.10) 

---

336 
12.3 – masala.
Elektr yuritma takroriy qisqa vaqtli rejimda ishlaydi. Ish davri 2,5 
minut, valdagi moment 30 Nm, valning aylanish tezligi 700 ayl/min, to‗xtash vaqti 
5 minut. Bunday shartlar bo‗yicha kran – metallurgiya tipidagi asinxron elektr 
motori tanlansin. 
Yechimi:
1.
Yurgazish davomiyligi 
ПВ = 
2.
Valdagi quvvat 
P = M ∙ ω =300 
3.
Quvvatning real qiymatini standart qiymatga keltiramiz ПВ
st
= 25% 
P
st
= P
Masala shartlarini MTKV – 51108 rusumli motor qanoatlantiradi. Uning nominal 
quvvati ПВ = 25% da P
n
= 28 kWt. 
Rostlanadigan elektr yuritmalar uchun motorni tanlashdan keyin yarim 
o‗tkazgichli o‗zgartirgichni tanlash masalasi turadi: TO‘ – D turidagi yuritmalar 
uchun boshqaruvchi to‗g‗rilagich; CHO‘ – AD turidagi yuritmalar uchun chastota 
o‗zgartirgichi. Yarim o‗tkazgichli o‗zgartirgichlar odatda tok va kuchlanish 
bo‗yicha tanlanadi. O‗zgartirgichlarni tok bo‗yicha tanlashning mohiyati shundaki, 
yarim o‗tkazgichli uskunalar qizish vaqti doimiysi juda kichik bo‗ladi, natijada 
o‗zgartirgichlar motorning ekvivalent toki bo‗yicha emas, balki tokning maksimal 
qiymati bo‗yicha tanlanadi. 

---

337