A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

7. INDUKTORLI, QADAMLI VA CHIZIQLI MOTORLI ELEKTR 
YURITMALAR. 
7.1. Ventil – induktorli elektr yuritma. 
Rostlanadigan elektr yuritmaning istiqbo‗lli tizimlaridan biri ventilli – 
induktorli elektr yuritmalardir. Ularda passiv rotorli induktorli elektr mashinalari 
ishlatiladi. Bunday mashinalarning statorlarida elektrmagnitlar, induktorlar 
joylashadi (7.1 - rasmga qarang). Ularning chulg‗amlari orqali navbatma – navbat 
o‗zgarmas tok o‗tkaziladi. Motor rotorining chulg‗amlari bo‗lmaydi (passiv) va 
tishlar qatoriga ega bo‗ladi, lekin ularning soni stator magnit o‗tkazgichi tishlari 
soni bilan bir xil bo‗lmaydi. 
7.1 - rasm. Ventil – induktorli elektr yuritmaning funksional sxemasi 
7.1 - rasmda statorda 6 ta tish va rotorda 4 ta tish borligi ko‗rsatilgan. Mashina 
induktor chulg‗amlarining qayta ulashni amalga oshiradigan VT ventilli 
(tranzistorli) kommutator bilan boshqariladi. Ventil- induktorli yuritmalarning 
asosiy xususiyati shundaki, unda induktor chulg‗amlarini qayta ulash rotorning 

---

212 
holatiga bog‗liq holda amalga oshiriladi, buning uchun sxemada DR holat datchigi 
qo‗llaniladi. 
Ventil-induktorli yuritmaning ishlash prinsipi induktorni navbatma - navbat 
ketma - ket ulanishidadir (a-a, b-b, c-c), bunda ularning oqimlari rotor tishlari 
orqali tutashadi. Induktorning qo‗zg‗atilishi induktor tishlari orasida va ularga 
yaqin bo‗lgan rotor tishlari orasida elektrmagnit tortishuv kuchlarini paydo qiladi. 
Bu kuchlar (moment) ta‘sirida rotor buriladi va kelishilgan holatni egallaydi, ya‘ni 
rotor tishlari qo‗zg‗atilgan faza tishlari qarshisiga keladi. Sator va rotor tishlari 
soni har xil bo‗lgani uchun bitta induktorning kelishilgan holatida keyingi rotor 
tishlari kelishilmagan holatda bo‗lib qoladi. Shuning uchun birinchi induktorni 
o‗chirish va keyingisini ulash paytida rotor yana bitta qutb bolimiga buriladi. Holat 
datchigi CS yordamida boshqaruv tizimi orqali induktorlarning ketma – ket 
ulanishi uzluksiz aylanish momenti yaratilishini ta‘minlaydi, natijada rotorning 
uzluksiz aylanishi ta‘minlanadi. 
Elektrmagnit momentining qiymati induktor chulg‗amiga beriladigan tokning 
o‗rtacha qiymati bilan aniqlanadi. Shuning uchun motor momentini rostlash 
induktor chulg‗amlariga beriladigan kuchlanish qiymatini o‗zgartirish yo‗li bilan 
amalga oshiriladi. Ko‗rilayotgan yuritmalarda tezlikni aniq rostlash maqsadida 
tashqi rostlash konturi kiritiladi. 
Ventil-induktorli yuritmalar o‗zlarining konstruktiv jixatdan soddaligi bilan 
hamda iqtisodiy jixatdan tejamliligi bilan ajralib turadi. Ular 50 kW gacha 
quvvatga ega bo‗lgan va tezlikni rostlashga katta talablar qo‗yilmaydigan 
umumsanoat mexanizmlarida qo‗llaniladi. Ayniqsa, 6000 ayl / min tezligi va 
undan katta bo‗lgan tezlikdagi yuqori tezlikli mexanizmlarda qo‗llash yaxshi 
samara beradi.