8-Mavzu. Fizik kimyo predmeti. Termodinamika asoslari. Termokimyo Reja

4.moddalarning gaz holati. 
Gaz holatidagi har qanday moddaning zarrachalari bir-biri bilan bo‘sh bog’langan bo‘lib,
gaz solingan idish ichida erkin harakat qiladi; gaz idish devorlariga bosim ko‘rsatadi. Har
qanday gazning bosimi, hajmi va temperaturasi b o‘ladi. Gazning holatini ifodalovchi bu uch 
kattalik o‘rtasidagi munosabatlar birin-ketin XVII, XVIII va XIX asrlarda aniqlangan. 
1. Boyl—Mariott qonuniga muvofiq, o‘zgarmas temperaturada ma’lum gaz 
massasining xajmi uning bosimiga teskari proporsional bo‘ladi. Masalan, gazning dastlabki 
hajmi V0, dastlabki bosimi R0 va keyingi hajmi U1( keyingi bosimi p bo‘lsin.
U vaqtda, Boyl—Mariott qonuni tubandagi formula bilan ifodalanadi: 
yoki 
PV = const. O‘zgarmas miqdorlarda olingan hamma gazlar uchun PV qiymat o‘zgarmas 
ekanligi Boyl—Mariott qonunidan ko‘rinib turibdi. Boyl va Mariot bu qonunni o‘z
tajribalari asosida kashf qilgan edilar. M. V. Lomonosov 1745 yilda Boyl—Mariot 
qonunining kelib chiqishini izohlab berdi. Real gazlar bu qonunga faqat ma’lum sharoitda 
bo‘ysunadi. Lekin bosim juda ortib ketganda va ayniqsa past temperaturada gazlar Boyl—
Mariott qonuniga bo‘ysunmaydi. Gazlarning bu qonundan chetga chiqishini dastlab M. V. 
Lomonosov o‘zining havoni siqish tajribalarida kuzatdi. Keyinroq, mukammal tekshirishlar
natijasida, ko‘p gazlar uchun Boyl—Mariot qonunidagi PV qiymatning o‘zgarishi sezildi.
Har qanday bosim va har qanday temperaturada Boyl—Mariott qonuniga bo‘ysunadigan gaz 
ideal gaz deyiladi. Demak, ideal gaz uchun bosim o‘zgarishiga qaramay, PV qiymat
o‘zgarmay qoladi, ammo barcha real gazlar uchun esa bosim o‘zgarishi bilan RV qiymat ham 
o‘zgaradi. 
5.Termodinamika va termokimyoning nazariy asoslari 
Harakat materiyaning mavjudlik formasi bo‘lib, energiya moddalar harakatining 
o‘lchovidir, boshqacha aytganda, energiya moddalar harakatining miqdor va sifat jihatidan 
xarakteristikasidir. Termodinamika issiqlik energiyasi bilan boshqa xil energiyalar orasida 
bo‘ladigan munosabatlar xaqidagi ta’limotdir. U moddalarning xossalarini energetik jihatdan 
harakterlaydi. Termodinamikaning asosan uchta qonuni bor: birinchi qonun energiyaning
saqlanish va bir turdan ikkinchi turga aylanshi qonunining xususiy ko‘rinshii bo‘lib, energiya 
xillari orasida sifat va miqdoriy munosabatlar borligini ko‘rsatadi. Tashqi muhitdan ajralgan
deb faraz qilinadigan jism yoki jismlar guruhi termodinamikada sistema deb ataladi, 
sistemani tashkil qiluvchi moddalar bir biriga ta’sir etib turadi. Agar sistemaning xossalari o‘zaro 

---

farq qiladigan tarkibiy qismlari chegara sirtlar bilan ajralmasa, bunday sistema gomogen
sistema deyiladi. Agar sistemaning tarkibiy qismlari bir-biridan chegara sirtlar bilan ajralsa, 
bunday sistema geterogen sistema deb ataladi. Agar sistema bilan tashqi muhit orasida modda
va energiya almashinuvi bo‘lsa, bunday sistema izolyatsiyalangan sistema deyiladi. 
Ikkinchi qonun jarayonlarning yo‘nalishi haqidagi qonundir. Bu qonun yordami bilan 
ma’lum sharoitda biror jarayon vujudga kelish kelmasligini va vujudga kelgan vaqtda u qaysi 
tomonga qarab borishini oldindan aytish mumkin.Uchinchi qonun entropiyaning absolyut
qiymati haqidagi qonundir. Bu qonun kimyoviy muvozanat sharoitini tajriba qilmay turib 
hisoblab chiqishga imkon beradi.Kimyoviy jarayonlarni termodinamika nuqtai nazaridan
tekshirish masalasi kimyoviy termodinamikaning mazmunini tashkil etadi. Termodinamikani
bayon qilishgakirishar ekanmiz, bu sohada qo‘llaniladigan bir necha tushuncha va terminlar 
bilan tanishish lozim. Termodinamika juda katta isbotlangan materialga asoslangan
ta’limotdir. Termodinamikaga asos solgan olimlar M. V. Lomonosov, D. I. Mendeleev, D.
P. Konovalov, R. Meyer, R. Klauzis, G. I. Gess, R. Joul, Gelmgolts, S. Karno, V. Gibbs, Ya- 
Vant-Goff, V. Nernst va boshqalardir.Termodinamika XIX asrningbirinchi yarmida issiqlik
jarayonlarini va bug’ mashinalarida bo‘ladigan hodisalarni tekshirish natijasida taraqqiy
etdi. Termodinamika hozirgi vaqtda texnikaning juda ko‘p tarmoqlarida katta ahamiyatga ega.