8-Mavzu. Fizik kimyo predmeti. Termodinamika asoslari. Termokimyo Reja

3. Moddaning agregat holatlari. Gazlar. 
Moddalar uch agregat holatda: gaz, suyuq va qattiq holatda bo‘ladi. Moddalarning bu uch 
holati agregat holat deyiladi. Ko‘pchilik moddalar, sharoitga qarab, gaz, suyuq va qattiq holatda
bo‘lishi mumkin. Masalan, suv 0° dan past temperaturada muz holatida (qattiq holatda), 0° 
bilan 100° orasida suyuq holatda, 100° dan yuqorida bug’ holatida (gaz holatida) bo‘ladi. 
Demak, temperatura o‘zgarishi bilan suvning agregat holati ham o‘zgarar ekan.Moddalarning 
agregat holatiga bosim ham katta ta’sir etadi. Masalan, suv bug’i kuchli bosim bilan siqilsa,
u suyuq holatga o‘tadi. Ko‘pchilik moddalar ma’lum bosimda va ma’lum temperaturada
bir vaqtning o‘zida uchala holatda ham bo‘lishi mumkin. Masalan, 4,579 mm simob ustuni 
bosimida va 0,0075° temperaturada suv gaz (bug’) holatida ham, suyuqlik (suv) holatida ham, 
qattiq (muz) holatda ham bo‘ladi. Lekin ba’zi moddalar sharoit har qanday o‘zgartirilganda
ham uch agregat holatning biridagina bo‘ladi. Masalan, kalsiy karbonat faqat qattiq
holatda bo‘ladi. Agar u qizdirilsa, hatto ancha’’ yuqori temperaturada ham, suyuq va gaz
holatiga o‘tmaydi, agar ancha yuqori temperaturagacha qizdirilsa, parchalanib, kalsiy oksid 

---

(CaO) va karbonat angidrid (CO
2
) hosil qiladi. Moddalarning qattiq holatdan suyuq holatga
o‘tishi suyuqlanish, suyuq holatdan gaz holatiga o‘tishi bug’lanish deb ataladi. Ko‘p moddalar 
avval qattiq holatdan suyuq holatga, so‘ngra suyuq holatdan gaz holatiga o‘tadi. Lekin ba’zi 
moddalar (masalan, yod) suyuq holatga o‘tmay turib, qattiq holatdan to‘g’ridan-to‘g’ri gaz 
holatiga o‘tadi. Bu hodisa sublimatsiya deyiladi. Shuning uchun moddaning suyuq va qattiq 
holati uning kondensatlangan holatlari deb ataladi. 
Moddalar bir agregat holatdan ikkinchi agregat holatga o‘tishi jarayonida issiqlik yutiladi 
yoki chiqariladi. Masalan, 1 g muzni 0° da 1 g suvga aylantirish uchun 80k kal issiqlik kerak
bo‘ladi. Aksincha, 1 g suv 0° da muzga aylanganda 80 kkal issiqlik chiqadi. Moddalar 
suyuq holatdan gaz holatiga o‘tganda issiqlik yutiladi, gaz holatidan suyuq holatga o‘tganda
issiqlik chiqariladi. Moddalarning har qaysi holati o‘z zarrachalarining bir-biriga nisbatan
harakati va o‘zaro ta’sir etish shakli bilan birbiridan farq qiladi. Quyida moddalarning 
agregat holatlari bilan batafsil tanishamiz.