Бошланғич таълимда интеграциявий – инновацион ёндашувлар

 
бошлаб бир амалли, 
яъни оддий масалалар ечилади. Ўқувчилар икки-уч турни яхши ўзлаштиргандан кейин I 
синфдаёқ икки амалли
 
масалаларга, яъни мураккаб масалаларга ўтиш лозим. 
Агар бир неча амалли масала ўзининг ечилиши учун фақат миқдорлар орасидаги 
боғланишни билишни ва амалларни ишлата олишни талаб қилса, бўндай масалалар ҳам
 
нотипик масалалардир. 
Но т и п и к м а с а. л а л а р г а м и с о л л ар. 
1.
2428 ва 2080 сонлари айирмасининг ярмисига улар йиғиндисининг 
3
/
4 
қисмини қўшиш 
ва ҳосил қилинган натижани 4 га бўлиш керак. Қанча чиқади? 
2.
Магазинга килограмми 3 сўмликдан 1456 кг
 
мол олинди. Биринчи куни молнинг 
тўртдан бири сотилди. Магазинга қанча пул тушган ? 
Бу хилдаги масалаларни ечиш фойдали, чунки уларни ечганда ўқувчилар доим омалларни 
қўлланишга доир машқлар қилган бўладилар. III ва IV синф ўқувчилари бундай масалаларни 
тўла мустақил равишда еча оладилар. 
Тўғри ва тескари амаллар орасидаги боғланишга асосан ечиладиган масалаларни ҳам 
нотипик масалалар қаторига киритиш мумкин. И. И. Александров у масалаларни тескарилик 
методи билан ечиладиган масалалар деб атайди. Ўйланган сонларни топишга доир 
масалаларни ҳам бу хилдаги масалалар қаторига киритиш мумкин. Бундай масадаларга 
мисоллар: 
1. Бир сон ўйланди. Агар уни 3 марта орттириб, натижага 72 қўшилса, ва ҳосил қилинган 
сонни 6 га бўлинса, 125 чиқади. Ўйланган сон топилсин. 
Ечишни тушунтириш: 
125x6 = 750, чунки бўлинувчи— бўлинмани бўлувчига 
кўпайтирилганига тенг. 
750- 72 = 678, чунки изланган қўшилувчи-йиғиндидан берилган қўшилувчининг 
айирмасига тенг. 
678:3 = 226, чунки изланган кўпайтувчи — кўпайтмани берилган кўпайтувчига бўлишдан 
чиққан бўлинмага тенг. 
Бундай масалани IV синф ўқувчиларига бериш мумкин. 
Тескарилик методи билан ечиладиган мураккаброқ масалага мисол келтирамиз. 

---

99 
Бир киши бозорга бирнеча дона тухум олиб келди. Бир харидорга хамма тухумнинг 
ярмиси ва яна 
1
/
2
та тухум, иккинчига қолган тухумнинг ярмиси ва яна 
1
/
2
та тухум, учинчи 
ундан қолган тухумнинг ярмиси ва яна 
1
/
2
та тухум, ниҳоят, қолган тухумларнинг ярми ва яна
1
/
2
та тухумни тўртинчи харидорга сотди. Шундан кейин ўнинг қўлида ҳеч нарса қолмади. У 
қанча тухум олиб келган эди? 
Ечишни тушушпириш: 
1
/
2
та туҳум охирги қолдиқнинг ярмини ташкил қилади. Демак, 
охирги қолдиқ битта тухумга тенг. Бу қолдиқнинг ҳаммасини, яъни битта тухумни тўртинчи 
харидор олди. Учинчи харидор иккинчи қолдиқнинг ярмини ва яна 
1
/
2
та тухумни олди. Демак, 
иккинчи қолдиқнинг ярмиси 
1
/
2
та тухум ва яна битта бутун тухумдан иборат, буни тўртинчи 
харидор олган эди. Шундай қилиб, иккинчи қолдиқнинг ярмиси 1 
1
/
2
тухум ва иккинчи 
қолдиқнинг ҳаммаси 3 та тухумга тенг. Иккинчи киши биринчи қолдиқнинг ярмини ва яна 
1
/
2
та тухумни олди, шундан сўнг 3 та тухум қолди. Бундан биринчи қолдиқнинг ярми 3 
1
/
2
,биринчи қўлдиқнинг ҳаммаси 7 та тухум экани маълум бўлади. Энди ҳамма тухум қанча 
эканини билиш мумкин. Биринчи харидор ҳамма тухумнинг ярмини ва яна 
1
/
2
та тухумни 
олди, Бундан сўнг 7 та тухум қолди. Демак, ҳамматухумнинг ярмиси 7
1
/
2
та, ҳамма тухум 15 
та экан. Бу масалалар бошқача усуллар билан ҳам эчилиши мумкин. Бу усулни танлаб 
оламиз,чунки тескарилик методт учун бу усул характерлидир. 
Кузатишлар шуни кўрсатадики, баъзан ўқувчилар тескарилик методини ўзлари ўйлаб 
топадилар. 
ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИ КОГНИТИВ 
КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ 
Нафасов Г. –докторант, ГулДУ. 
Компетентлик мазмунини баҳолашнинг умумий мезонларини ҳисобга олган ҳолда: а) 
компетентликни намоён қилишга тайёрлик (яъни мотиавциявий жиҳат), б) компетентлик 
мазмунидаги билимларни эгаллаш (яъни когнитив жиҳат), в) турли хил стандарт ва ностандарт 
вазиятларда компетентликни намоён қилиш тажрибаси (яъни ҳулқ-атвор жиҳати), г) 
компетентлик мазмуни ва уни илова қилиш объектига муносабат (қадриятли-маъноли 
жиҳатт), д) жараён эмоционал-иродавий бошқариш ва компетентликни намоён қилиш 
натижаси. 
Когнитив компетентлик таркибида мотивациявий, ахборот, жараёнли ва баҳоловчи каби 
ўзаробоғланган таркибий қисмларни ажратишни мақчадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.