I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Atmosferani ifloslantiruvchi manbalar
43

---

S am arqand sh ah ar doirasida o ‘nlab korxonalar chiqindilari atm osferani 
ifloslantirishda qatnashadi. U larga kim yo zavodi, “ Krasniy dvigatel", chinni 
ishlab chiqaruvchi, xolodil’nik, vino-spirt, konserva ishlab chiqaruvchi, paxta 
tozalash zavodlari, sut kom binati, m ebel fabrikasi va b oshqalar kiradi.
S h a h a r h a v o s in in g if lo s la n is h id a s a n o a t k o r x o n a la r ig a n is b a ta n
a v to m a sh in a la rn in g hissasi k o 'p ro q d ir.
H avodagi ifloslanishlam ing 7 0 - 8 0 % av tom ashinalarga t o ‘g ‘ri keladi. 
(R a h m a tu lla e v A , H u sa in o v X. 1998). N ovikov Y u., V .B ek n azaro v n in g
(1983) yozishicha, a v to m o b illar havoga 200 d an o rtiq tu rli aerozol zar- 
rachalarini c h iq arad i. H a r b ir avtom obilga b ir yilda 200kg (asosan b en zin ) 
va 300000 kg havo sarflanadi. A n a shu yoqilg‘idan b itta avtom obil havoga 
b ir yilga 700 kg uglerod oksidi, 230 kg y o n m ag an uglevodlar, 30 kg azot 
oksidi va 2—5 kg q a ttiq m o d d a chiqaradi. S am a rq an d sh ah rid a 100 m in g d an
ortiq m a sh in a la r m avjud. D em ak , h a r 4 sam arq an d lik k a b itta d a n o rtiq
m ash in a t o ‘g ‘ri keladi (R ah m atu llaev A. va boshqalar. 1998). A vtom obillar 
k o 'p yuradigan k a tta k o ‘ch a lar a tro fid a uglerod oksidining m iqdori ruxsat 
etilgan m e ’y o rd an (R E M ) 2 - 3 m arta, azo t oksidi 2 - 2 ,5 m arta ortiqligi 
kuzatilgan. S h a h a rd a R o ‘dakiy, G ag arin , O xunboboev, U niversitet xiyobo- 
ni, A .Ik ro m o v , A .T em u r, S h.R ashidov, V .A bdullaev k o 'c h a la rid a g azlar 
bilan ifloslanish ju d a kuchli. S h a h a r aholisini turli g azlar bilan ifloslanish 
darajasi b o 'y ic h a birinchi o 'rin d a superfosfat ishlab chiqaruvchi kim yo zavodi 
atroflari, ikkinchi o 'rin d a te m iry o ‘1 vokzali, uchinchi o 'rin d a U niversitet 
xiyoboni va to 'rtin c h i o 'rin d a R egiston avtobus bekati, b eshinchi o 'rin d a
D ah b et ko'ch asid ag i c h o rra h a lar tu rad i.
A tm o sfe ra a to m va v o d o ro d b o m b a la rin in g p o rtla tilis h id a n ajralib
c h iq q a n rad io ak tiv m o d d a la r m iq d o ri h am k o 'p a y ib b o rm o q d a .
H avo iflo slan ish in in g y an a b ir tu ri sho v q in d ir. O rtiq c h a sh o v q in -su ro n
kishilar so g ‘lig‘iga, ay n iq sa, asabga, kayfiyatga ta 's ir etad i.