Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

2-чизма. Иқтисодий ресурслар ва эҳтиёжларнинг қондирилиш даражаси ўртасидаги
боғлиқлик.
Чекланган иқтисодий ресурслардан унумли фойдаланиб, ишлаб чиқариш
имкониятларини ва бинобарин эҳтиёжларни қондириш даражасини ошириш зарурлиги
иқтисодиёт олдига қуйидаги муаммоларни қўяди.
1. Ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишнинг оптимал вариантларини (энг зарур ва тежамли
турларини) танлаб олиш ва ресурсларни кўпроқ ишлаб чиқаришга жалб қилиш,
2. Мавжуд ресурсларнинг ҳар бир биридан тежаб-тергаб, самарали фойдаланиш.
3. Фан-техника ютуқларини ва янги технологияларни жорий қилиб, янги энергия,
материал, хом-ашё турлари, уларнинг манбаларини топиб, фойдаланишга жалб
қилиш, ресурслар унумдорлигининг ошишига эришиш.

---

15
Бу муаммоларни ҳал қилиш зарурияти кишилардан чуқур иқтисодий билимларга эга
бўлишни тақозо қилади.
2. Ишлаб чиқариш жараёнининг мазмуни ва жамият ҳаётидаги аҳамияти.
Ишлаб чиқариш жараёни - бу кишиларни ўзларининг истеъмоли учун зарур бўлган
моддий ва маънавий неъматларни яратишга қаратилган мақсадга мувофиқ
фаолиятидир.
Моддий ва маънавий неъматлар яратиш, турли хизматлар кўрсатиш жараёни кишилар
иқтисодий фаолиятининг асосий томонидир.
Маълумки, ҳар қандай ишлаб чиқариш, биринчи навбатда, меҳнат жараёнидир ёки
бошқача қилиб айтганда, табиатдаги бор нарсаларнинг кўринишини ўзининг истеъмоли учун
мувофиқ ҳолга келтиришга қаратилган меҳнат фаолиятидан иборатдир. Ана шу меҳнат
жараёнида кишилар, энг аввало, табиат билан, унинг кучлари ва ашёлари билан ҳамда бир-
бирлари билан ўзаро маълум муносабатда бўладилар.
Кишилар ўзларининг онгли мақсадга мувофиқ унумли меҳнати билан табиат
моддаларининг шаклларини ўзгартирадилар ва истеъмоли учун зарур бўлган маҳсулотни
вужудга келтирадилар. Меҳнат жараёнида кишилар билан табиат ўртасида моддалар
алмашинуви билан бирга инсоннинг ўзи ҳам ҳар томонлама камол топиб боради, яъни
кишилар ўзининг меҳнатга бўлган қобилиятини, билимини оширади ва уларни амалда
қўллашни кенгайтириб боради.
Шундай қилиб, ишлаб чиқариш жараёни истеъмол қийматларни вужудга келтириш
учун мақсадга мувофиқ қилинадиган ҳаракатдир, табиат яратган нарсаларни киши
истеъмоли учун ўзлаштириб олишдир, киши билан табиат ўртасидаги модда алмашувининг
умумий, киши ҳаётининг абадий табиий шароитидир.
Эҳтиёжлар тури қанча кўп бўлса шунга биноан ишлаб чиқаришнинг тармоқ ва
соҳалари ҳам кенгайиб боради. Уларни ўрганиш осон бўлиши учун ишлаб чиқариш икки
катта соҳага: моддий ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳаларига бўлинади.
Моддий ишлаб чиқариш соҳаларида (саноат, қишлоқ хўжалиги, қурилиш ва
бошқалар) зарурий моддий неъматлар яратилади, хизмат кўрсатиш соҳаларида эса турли
хил маънавий неъматлар яратилади ҳамда хизматлар кўрсатилади. Бу икки соҳа бир-
бири билан чамбарчас боғланган ҳолда ривожланади ва бир-бирига таъсир кўрсатади.
нинг ЯИМдаги мутлақ миқдори ва нисбий улуши қуйидаги маълумотлар
Республика миллий иқтисодиётида товарлар ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш
соҳалари билан тавсифланади (1-жадвал).