Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Mutagenli ta’sir
 -
ayrim ishlab chiqarish omillarining mutagenli ta’sir samarasi hujayralarning 
genetik kodini jarohatlashi bilan bog‘liq bo‘lib, natijada ishlovchilarning kelgusi avlodlarida 
organizmning irsiy belgilarini uzatilishiga doir kuzatiladigan kasalliklar qayd qilinadi. Mutagenli 
ta’sirga ko‘pgina kanserogenli xususiyatga ega bo‘lgan moddalar egadir, ammo hamma mutagenlar 
ham kanserogenli ta’sirga ega emas. Profilaktik tadbirlar, xuddi kanserogenlarga bo‘lgan talab va 
tadbirlarning ko‘rinishi kabidir. 
Gonadotrop ta’sir
- sanoat zaharlarining gonadotrop ta’sirlari erkak kishilarda 
spermatogenezning, ayollarda esa ovogenezning izdan chiqishi bilan ta’riflanadi. Bunday ta’sir 
ishlovchilarning o‘zlarida ham, ularning kelgusi avlodlarida ham uchrashi mumkin. Gonadotrop 
ta’sir xususiyatiga - benzol va uning gomologlari, xlororganik birikmalar, marganets, xlorpren, 
kaprolaktam, borat kislotasi, fenol, qo‘rg‘oshinlar egadir. Bundan tashqari, bir qancha moddalar 
embriotoksik ta’sirga ega bo‘lib, xomilador ayol organizmiga ta’sir etganda xomila organizmida 
gistomorfologik o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi (teratogenli samara), ayrim sharoitlarda esa 
(moddaning zaharlilik sinfi, moddaning yuqori dozasi) xomilaning nobud bo‘lishiga ham sabab 
bo‘ladi. Teratogenli ta’sir aniq bo‘lgan moddalar qatoriga - xlorpren, formaldegidli qatron, emallar, 
laklarni kiritish mumkin. Bunday ta’sirga xomilaning 3-7 haftasidagi davri eng sezgir hisoblanadi. 
Embriotoksik ta’sirning oldini olish uchun umumiy profilaktik tadbirlardan tashqari sanoat zaharlari 
bilan bog‘liq bo‘lgan kasblarda ishlash uchun homilador ayollarni umuman qo‘ymaslik maqsadga 
muvofiqdir. 
Sanoat zaharlarining umumzaharli ta’sirlarining oldini olish tadbirlarining asosiylari 
quyidagilardan iborat: 
Texnikaviy usulni qo‘llash mehnat uslubini tubdan o‘zgartirishi mumkin, bunda texnologik 
jarayon zamonaviy moslamalarda (zich yopiq holda) ma’lum masofadan turib bajariladi. 
Texnologik jarayonlarni takomillashtirish (masalan, buyumlarga ishlov berish usullarini 
o‘zgartirish, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish, yopiq turkumdagi texnologiyalarni qo‘llash).