Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Kanserogenli ta’sir
- bu kimyoviy moddalarning xavfli o‘smalarni keltirib chiqarish 
xususiyatidir. Sanoat kanserogenlari ko‘p va xilma- xildir. Butun dunyo Sog‘liqni Saqlash tashkiloti 
tarkibiga kiruvchi guruhining tasnifiga ko‘ra (1982) barcha kanserogenlik xususiyatiga ega bo‘lgan 
moddalar ikki guruhga bo‘linadi: 
1-guruh - odam organizmi uchun kanserogenli ta’siri aniqlangan moddalar; 4-aminodifenil, 
margumush va uning birikmalari, asbest, benzol, benzidin, xlormetilmetalli efir, xrom va uning 
birikmalari, 2- nafitilamin, qurum qatronlar, mineral yog, vinilxlorid va b.q. 
2 guruh - odam organizmi uchun kanserogenli xususiyati bo‘lishi mumkin bo‘lgan moddalar. 
Bu guruhga kiruvchi moddalar yana 2 guruhga bolinadi: 
a) odam organizmi uchun kanserogenli xususiyati yuqori bo‘lgan moddalar (akrilonitril, 
benz(a)piren, berilliy, dietilsulfat, 0-toluidin, nitrozoaminlar va b.q.); 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
40 
b) odam organizmi uchun kanserogenlik xususiyati past bo‘lgan kimyoviy moddalar 
(to‘rtxlorli uglerod, xloroform, xlorfenollar, dibro- metan, formaldegid, ayrim turdagi gerbitsidlar 
va b.q.) 
Kasb kasalliklari ro‘yxatiga yana badan terisida uchraydigan rak kasalliklari kiritilgan, 
bundan tashqari nafas organlari, jigar, oshqozon, siydik pufagi, suyaklarda uchraydigan xavfli 
o‘smalar, 1 guruhga kiruvchi kanserogenli moddalar va 2 guruhdagi ayrim kanserogenli ta’sirga ega 
bo‘lgan moddalar ta’sirida yuzaga keladigan leykozlarni aytish mumkin. Xavfli o‘smalarni kelib 
chiqishida organizmning rakdan oldingi holati katta rol o‘ynaydi, masalan, mexanik va termik 
jarohatlar, zararli odatlar (spirtli ichimlik ichuvchilar, chekuvchilar). Xavfli o‘sma kasalliklarining 
oldini olishda umumiy tadbirlardan tashqari shu narsani inobatga olish zarurki, kanserogenli effekt 
kanserogenlarning juda kichik dozalar ta’sirida ham yuzaga kelishi mumkin, buni 
kanserogenlarning bo‘sag‘asiz effekti deb nomlanadi. Shuning uchun eng yaxshisi ishlab chiqarish 
muhitida kanserogenlarning bo‘lmasligiga erishish kerak. 
Bir qator kanserogenlar uchun Butun Dunyo Sog‘liqni Saqlash Tashkilotining tavsiyasiga 
ko‘ra REK "0" qiymatga ega bo‘lishi kerak, jumladan shunday qiymat - benzidin, alfa naftil amin, 
betta nitrozo- dimctilamin, alfa propiolaktamlar uchun belgilangan. 
Boshqa kanserogenlarning havo muhiti uchun REK faqat ishlab chiqarish havosi uchun 
benz(a)pirenga nisbatan ishlab chiqilgan bo‘lib, bu 15mg/m3 qiymatga tengdir. 
Kasbga doir xavfli o‘sma kasalliklari uchun dastlabki va davriytibbiy ko‘riklarni sifatli 
o‘tqazilishi katta ahamiyatga ega bo‘lib, rakdan oldingi holatlarni o‘z vaqtida aniqlash maqsadini 
ko‘zda tutadi.