Muhabbat qissa yetim

1956-yil
119

---

NURLI CHO‘QQILAR
Goh yer mehrini o‘ylarkan,
Esga tushar doming sovog'i;
Ajab hikmat odam o‘iarkan 
Uzilganda yerdan oyog‘i.
A bdu lla O ripov
T o'qqizinchi sinf a ’lochilaridan, tem ir-tersakni ham m adan 
ko‘p yig‘ib oti radioga tushgan va m aktab m a’m uriyatidan 
rahm atlar eshitgan Zuhraxon degan qiz yo‘qolib qoldi.
0 ‘sha kasofat shanba kuni m aktabdan qaytishda Z u h ra 
k ito b-daftarlarini opasi F otim aga berib, lola tergani qirga 
ch iq q an ek.an, qaytib kelm apti. U ning o ta-o n asi a w a lig a
qarg'ab, keyin y ig ia b b u tu n lolazorni, butun qishloqni taka- 
taka qildi. MakLab m a ’m uriyati bulardan ham k o ‘proq jo n
kuydirdi — ja m o a ijroqo‘miga aytib butun qishloqni oyoqqa 
tu rg iz d i, tu m anga m a’lum qildi, chunki sinfda a ’lochi qiz 
to 'rtta b o is a , Z u h ra uning 25 foizini tashkil qilar edi.
C hol-kam pirboshqa xunuk xayollarga bormaslik uchun bir- 
birini ovutdi, Z u h ra qoqvosh, t a ’bi nozik, d im o g ‘d o r qiz 
bo lib , m aktabdoshlariga qo‘shüm as edi, shahardan lola tergani 
chiqqan qizlardan birontasi t a ’biga yoqib, o ‘sha bilan o'ynab 
ketgan b o i s a ajab em as(“ B iron yigit bilan qochib ketm adi- 
m ikin” degani til borm as edi).
Ko'ngilga y o i berish mumkin b o ig an va birdan-bir xayriyatlik 
gum on shu b o iib qoldi.
H aqiqatan, shanba va yakshanba kunlari shaharlik yoshlar 
bitta danak topsa shu lolazorga kelib chaqib yer edi. Bularning 
ichida chiroyligi bor, sh o ‘xi bor, boyvachchasi bor, bevoshi 
bor... Buning ustiga Z uhra nihoyatda ko'zga yaqin: b ir qaragan 
kishi, k o ‘zi xira tortib, yana qaragisi kelar, xususan xonatlas 
k o ‘ylak kiyib so c h in i “ laylak u y a ” qilg an id a m aq to v ig a 
“chiroyli” degan so ‘z goh kam lik, goh eskilik qilib qolardi.
Z u h ra o ‘ziga m unosib, y a ’ni yaxshi o ‘qiydigan suxsurdek- 
kina biron yigit bilan ketgan degan um idda chol bilan kam pir 
biroz taskin to p g an b o id i- y u , lekin F otim a baloga qoldi. 
“Zuhra lola tergani boram an desa bitta o ‘zini yuboraverdingmi, 
biiga borsang oyogingga kuydiigi chiqarmidi; m uncha noshud- 
notavon, m u n c h a h am anq o v -laq m a b o im a sa n g !..”
120

---

K am pir bunaqa gaplarni alam ustidagina em as, um um an, 
kuyib aytar, chunki sho‘x va shaddod Zuhxaga qaraganda Fotima 
bo'shtobroq, sh o ‘xlik husnning pardozi b o i s a kerak, ikkovi 
b ir olm aning ikki pallasi b o is a ham , Z u h ra n in g oldida uning 
istarasi so'n ik ro q k o 'rin a r edi.
O radan uch kun o ‘tgach, F otim a m ak tab d an y ig ia b kel- 
di. Zuhra tufayli sinfda davom at a n ch a pasaygani uchun uni 
sinf daftaridan o ‘chirm oqchi b o ‘lishibdi. Bu gap chol-kam pir 
uchun Z uhraning o ‘lim i xabari bilan b a ro b a r b o ld i. Fotim a 
yana zixnovga qoldi:
— Sen palpis — pandavaqi b o im a sa n g boshim izga shunday 
kunlar tushm as edi! Z u h ra sendan kichik, lolazorga boram an 
deganida yo‘lini t o ‘ssang, unam asa so ch id an sudrab olib 
kelsang b o ‘lmasmidi! Ahvoling shu b o is a holingga voy, er 
olmaydi, boshim ga yostiq boiasan !..
F otim a b unaqa t a ’na-dashnom larni k o ‘p eshitdi, nihoyat, 
jo n -jo n id an o 'tib ketdiyu zor-zor y ig ia b , dedi:
— Ayajon, h a m m a aybni m enga t o ‘nkayverm ang, axir 
Zuhraga m ening so ‘zim emas, o'zingizning so'zingiz ham
o ‘tm as edi-ku! H u, ana unda, ozib-yozib b ir ish buyurib, 
“qizim, to ‘rttagina piyoz archib b e r” deganingizda teskari 
qarab, “ m en senga m alay e m a s m a n ” d eg a n i esingizdan 
chiqdimi! Shunda ham indamadingiz! M en esimni taniganimdan 
beri sizga qarasham an, ro‘zg‘or ishini butkul q o iim g a olsam u 
sizni yetti qavat ko'rpachaga o'tqazib qo'ysam deyman! N ahot, 
o ta-o n an in g izzatini, xizm atini qilgan kishi m alay b o isa ! 
H am m a ayb o ‘zingizda, yaxshi o ‘qisin deb Z u h ran i ju d a
erkalatib yuborgan edingiz! Q izim ning q o i i qavardi deb, 
o ‘smasini ham o ‘zingiz siqib berar edingiz!
K am pir F otim aning so'zlariga qarshi lo m -m im deyolm ay 
qoldi: h aq iq atan , o ‘zi vaqdda o ‘qiyolm ay qolib, hayotida 
nim a kamlik, qanday qiyinchilik tortgan b o is a ham m asini 
ilm sizlikdan ko‘rgan, zehni o ‘tkir Z u h ran in g ilm ga tezroq 
to iis h in i ko‘zlab, uning m aktabdagi qilday y u tu g i oldida 
uydagi filday gunohini payqamagan edi. Shundan keyin Fotim a 
zixnovdan qutuldi, lekin kam pirning g'am ig a g ‘am qo'shildi, 
Z u h radan xat kelguncha yaqin bir oy bo 'y i o ‘zini yeb, m usht- 
dakkina b o iib qoldi.
Z u h ra b o sh -k eti yo‘q to ‘m toq xatida sh u n d o q depti:
121

---

“T urm ush o ‘rtog‘im bilan ko‘nglimizning am rini bajarib, 
baxtiyor oilalar safidan m ustahkam o‘rin egalladik va baxtli 
tu rm u sh quchog‘ida oqib, kelajakning nurli c h o ‘qqilari tom on 
b o rm o q d a m iz ” . Sizlar feodalizm ning uqubatli q u c h o g ‘ida 
yashagansizlar, m uhabbat nim a ekanini bilmaysizlar, shuning 
u c h u n m e n d a n xafa b o ‘lm a n g la r, x u rsa n d c h ilik k u n la r 
yaqinlashib kelm oqda” .
F o tim a x a tn in g b o sh ig a “ aziz d a d a jo n im , m eh rib o n
o n a jo n im ” , oxiriga “sizlarga sihat-salom atlik tilaym iz” degan 
so‘zlam i q o ‘shib o'qidi. Xatda na adres bor, na im zo, konvertga 
sh a h ar o ‘n birinchi aloqa b o ‘lim ining m uhri bosilgan edi.
X atning “baxtli tu rm u sh , nurli c h o ‘q q i” degan joylari 
kam pirga tasalli berdi. Lekin chol xatni F otim aning q o ‘lidan 
yulqib oldi, qo'yniga tiqdiyu to ‘nini yelkasiga tashlab shalnrga 
jo 'n a d i va shu ketganicha bir hafta deganda keldi. Z uhrani 
qidirib o ‘n birinchi aloqa bolim iga qarashlik ham m a xonadonga 
b ir-b ir bosh tiq ip ti; m aktab, idora, korxonalârdan so 'ro q - 
labdi; n ih o y at, sh ah ar m ilitsiya boshqarm asiga uch rab d i. 
M ilitsiya to ‘rt kundan keyin shaharda bunaqa ayol yozilgan 
em as, deb javob beribdi.
Kuzga yaqin tum anda katta majlis bo‘lgani, m ajlisda Z uhra 
va u n in g m aktabi 
og‘izga tushgani, x u n u k -x u n u k gaplar 
aytilgani t o ‘g ‘risida m ish -m ish tarqaldi. Bu m ish m ish la r 
ram aqijon b o ‘lib yurgan kam pirni yiqitdi. K am pir u zo q yotib 
qoldi.
Q ish o ‘tdi. B ahor keldi. Z uhraning na tirigidan darak bor 
edi, n a o ‘ligidan. C hol b a ’zan, ju d a kuyib ketgan vaqtlarida 
boshiga m ushtlab: “Juvonm argga aza och, aza o ch a q o l” , deb 
yig‘lar edi.
F o tim a m aktabni bitirdi. U ning niyati yana o ‘qish edi, 
biroq chol-kam pir: “ 0 ‘qish shu b o ‘lsa — bas, m aktablarga 
o ‘t tu sh sin ” , deb turib oldi. B undan tashqari, Z u h ra bunaqa 
b o ‘lganini, onasi ne ahvolda yotganini k o ‘rib F o tim a bu 
niyatidan qaytdi, ish so‘rab raisning oldiga bordi. Rais F otim a 
haqida onasining noshud-notavon qabilidagi so‘zlarini eshitgan 
ekan, uning aftiga ham qaram asdan, ferm a m udiri ixtiyoriga 
yubordi va ketidan m udirga telefon qilib: “ Ish -p ish topib 
b e r” , dedi. F otim a ferm ada “ ish -p ish ” qilib yurgan edi, bir 
k u n i g a p d a n g a p c h iq d i- y u , s ig ir d e g a n j o n iv o r n in g