Avtomobil elektr jihozlarini ishlatish, diagnostika qilish va

2.16-rasm.
Cho‘tka
prujinalarini dinamometrda
tekshirish.
2.15-rasm.
Generator cho‘tkalariga
prujina bosim kuchini tarozida
tekshirish.
2 m
m

---

43
Rotorning ifloslangan kontakt halqa-
lari benzinda artiladi. Oksidlangan ishchi
yuzalari jilvir qog‘ozlar bilan tozalanadi
(2.17-rasm).
Yeyilgan halqalar texnik shartlarda kel-
tirilgan o‘lchamlardan kamayib ketma-
guncha yupqa qiriladi, keyin silliqlanadi
(2.18-rasm).
Generatorning uyg‘otish chulg‘amida
uzilish. 
Bunday nosozlik ko‘pincha chul-
g‘am uchlarining kontakt halqalariga pay-
vandlangan joylarda sodir bo‘ladi. Uy-
g‘otish chulg‘ami uzilganda, stator chul-
g‘amida faqat rotor po‘lati qoldiq magni-
tizmiga asoslangan 5 V dan ko‘p bo‘lmagan
e.y.k. induksiyalanadi. Bunday nosozlik
tufayli akkumulator batareyasi zaryadlan-
maydi.
Uyg‘otish chulg‘amini uzilishga tek-
shirish rotorning kontakt halqalariga
ulangan nazorat lampasi orqali o‘tkazi-
ladi (2.19-rasm). Agar chulg‘am uzilgan
bo‘lsa, lampa yonmaydi. Bunday nuqson
yumshoq kavsharlar bilan kislotasiz pay-
vandlash orqali bartaraf etiladi. Uzilish
g‘altak ichida bo‘lsa, u almashtiriladi yoki
qayta o‘raladi.
Uyg‘otish chulg‘amining rotor kor-
pusiga tutashuvi.
Bunday tutashuv chul-
g‘am izolatsiyasi yemirilganda sodir bo‘-
ladi. Korpus bilan tutashganda chulg‘am-
dan tok o‘tmaydi, uning uchlari rotor
kontakt halqalariga chiqazilgan joylarda
sodir bo‘ladi. Chulg‘amning korpusga
tutashuvi generator uyg‘otish zanjirida
tok kuchini oshirishga olib keladi.
Uyg‘otish chulg‘amining rotor kor-
pusiga tutashuvini 220 V li nazorat lam-
pasi bilan aniqlanadi (2.20-rasm). Bitta sim
har qanday kontakt halqasi, ikkinchisi
2.17-rasm.
Generator
rotori halqasini
silliqlash.
2.18-rasm.
Generatorning
yeyilgan, qayta ishlov
berilgan halqalari.
2.19-rasm. 
Uyg‘otish
chulg‘amini uzilishga
tekshirish.

---

44
o‘zak yoki rotor vali bilan tutashtiriladi.
Chulg‘am korpusga tutashgan bo‘lsa, lampa
yonadi.
Uyg‘otish chulg‘amida o‘ramlararo
qisqa tutashuv. 
Bunday tutashuv qizib
ketish va shikastlanish oqibatida chulg‘am
simlari izolatsiyasining yemirilishidan so-
dir bo‘ladi. Natijada uyg‘otish chulg‘amida
zanjirdagi qarshilik kamayadi, u esa uy-
g‘otish toki qo‘llanishiga olib keladi, bino-
barin, chulg‘am harakati ortadi va simlar
izolatsiyasining yemirilishi yana ham ko‘-
payadi va g‘altakning ko‘p sonli o‘ramla-
rining o‘zaro tutashuviga olib keladi.
Uyg‘otish chulg‘ami g‘altagidagi o‘ram-
lararo tutashuvni ommetr yordamida uy-
g‘otish g‘altagining qarshiligini o‘lchash
bilan (2.21-rasm) yoki ampermetr va volt-
metrning chulg‘amlardan akkumulator
orqali tok o‘tayotgan paytdagi ko‘rsatkich-
lariga qarab (2.22-rasm) aniqlanadi.
Ampermetr va voltmetr ko‘rsatkich-
lariga ko‘ra, kuchlanishni tok kuchiga bo‘-
lish bilan o‘lchanadigan qarshilik topi-
ladi. Agar g‘altak qarshiligi me’yordan
kam bo‘lsa, u almashtiriladi yoki qayta
o‘raladi.
Ko‘p hollarda amaliyotda uyg‘otish
chulg‘ami g‘altagida o‘ramlararo tutashuv
borligini tekshirish uchun uni ketma-ket
ampermetr orqali akkumulator batareya-
siga ulanadi (2.23-rasm) va chulg‘am zan-
jiridagi tok kuchi hamda shu tipdagi ol-
dindan uyg‘otish chulg‘amida nosozlik
bo‘lmagan generator rotori chulg‘amidagi
tok kuchi o‘lchanadi. O‘ramlararo tuta-
shuv bo‘lmasa, har ikki o‘lchov natijalari
bir xil miqdorda bo‘lishi kerak.