Ҳаётй [ажойиб саргу з а ш тлар гр

РОБИНЗОННИНГ КУЛОЛЧИЛИК ҚИЛГАНИ
, Емғир ёғиб, уйдан ташқарига чиқиш мумкин бўл- 
маган вақтларда, мен иш орасида тўтимни гапиришга 
ўргатдим. Бу иш менга яхши эрмак бўлди.
Бир неча дарсдан сўнг ўз отини билиб олди, ке- 
йинроқ эса, анча вақт ўтгандан кейин, у номини анча 
қаттиқ ва аниқ қилиб айтадиган бўлди.
Шундан кейин «Тўти» деган сўзни мен бу оролда 
биров тилидан биринчи марта эшитдим.
Лекин Тўти билан гаплашмоқ мен учун иш эмас, 
балки ишга бир ёрдам эди. Бу вақтда мен жуда муҳим 
иш билан банд эдим. Идиш-товоққа жуда муҳтож бўл- 
ганимдан, сопол идиш ясаш ҳақида кўндан буён бош 
қотирар эдиму, лекин иложини тополмай юрардим. Со- 
пол бўладиган лой йўқ эди. «Қулолчиликка мувофиқ 
лой топсам, хурма, кувача ёки косага ўхшаш бир идиш 
ясай олардим,— деб ўйладим.— Тўғри, 
хурмани ҳам, 
косани ҳам ўтда пишириш керак, аммо мен 
иқлими 
иссиқ жойда яшайман ва бу ерда қуёш ҳар қандай 
печкадан ҳам яхшироқ қиздиради-ку, идишларнм оф- 
тобда қуриса ҳам, ишқилиб анча пишиқ бўлади. Уни 
қўлда олиб юриш мумкин, дон ва умуман қуруқ озуқ- 
овқатларни нам тегизмаслик учун улар ичига солиб 
қўйиш мумкин бўлади».
Мувофиқ лой топишим биланоқ дон солиб қўядиган 
бир нечта катта хум ясаб олишга аҳд қилиб қўйдим. 
Овқат пишнриш мумкин бўлган сопол идишлар ясаш 
тўғрисида ҳали ўйлаб ҳам кўрганим йўқ.
Дастлабки вақтларда нўноқлигим орқасида қанча- 
дан-қанча идишларимнинг жуда қўпол, дағал ва хунук 
бўлиб чиққанини, лойнинг 
яхши 
пишитилмаганлиги 
натижасида қанча идишларимнинг дарз кетганини ва 
ўз оғирлигини кўтара олмай ўтириб 
қолганини 
бир 
бошдан сўзлаб бераверсам, ўқувчи албатта менга ачи- 
нар, ё бўлмаса эҳтимолки менинг ҳолимга кулар эди. 
Хурмо ва кувачаларимнинг бир хиллари, офтобда қу- 
ритмоқ учун кўтариб бориб ерга қўяётганимда ёрилиб 
кетди; бир хиллари эса офтоб кўрмасданоқ чил-чил бў- 
либ майдаланиб кетди.
Икки ойгача бошимни кўтармай 
меҳнат 
қилдим. 
Кулолчиликда 
ишлатиладиган 
яхши лой топмоқ, бу
74
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

^ойдан анча-мунча ғамлаб уйга олиб келмоқ ва уни 
пишитд^оқ учун кўп меҳнат сарф қилдим, шунга қара* 
'май, кўп уринишлардан Кейин бесўнақай, хунук, лекин 
идишнамо нарса ясадим, буларни кўза ҳам, кувача ҳам 
деб атаШ ҳеч мумкин эмас эди,
Ишқилиб булар жуда фойдали буюм бўлди. Нов- 
далардан иккита гажава тўқидим, хумчалар офтобда 
яхши қуриб қотгач, буларни астагина ердан кўтариб 
ҳалиги гажаваларга солиб қўйдим. Хумчалар 
билан 
гажавалар орасидаги бўш жойларга булар синмасин 
учун шоли ва арпа похолини солиб қўйдим. Дастлаб 
ишлаган бу иккита хумимда қуруқ дон асрамоқчи бўл- 
дим. Нам овқатликлар солсам, бу идишлар нам тортиб 
қолади, деб қўрқдим. Кейинчалик донларни тортиб ун 
қилиш йўлини топсам, у вақтда бу идишларга ун солиб 
қўймоқчи бўлдим.
Ясаган катта идишларим кўнгилдагидек чиқмади. 
Майда идишлар: юмалоқ косачалар, ликоплар, хурма- 
чалар, кувачалар, пиёла ва шу кабиларни анча дуруст 
ясадим. Кичкина нарсаларни ясаш осон; бунинг устига 
улар офтобда текис қурийди ва шунинг учун маҳкам 
бўлади.
Лекин олдимга қўйган асосий вазифам бажарилмай 
қолди: менга ўтга чидаш бера оладиган ва сув тура* 
диган идишлар ясаш керак, ясаган хурмачаларим эса 
бунга яроқсиз эди.
Бир куни кабоб пиширмоқ учун катта ўт ёқиб чўғ 
қилдим. Кабоб пишгач чўғни ўчирмоқчи бўлган эдим, 
тасодифан чўғлар орасига тушиб қолган сопол парча- 
сини кўриб қолдим, бу сопол хурмачанинг синиғи эди, 
Сопол лағча ичида қип-қизариб, ғишт сингари пишнб, 
тошга ўхшаб қотиб кетинти. Мен бу кашфиётдан ҳай- 
ратда қолиб, жуда хурсанд бўлдим. «Сопол парчаси 
ўтда қотиб пишган экан, демак ўтда сопол идиш пи* 
шпрмоқ ҳам мумкин», деган фикрга келдим.
Сувга ҳам, ўтга ҳам чидаш берадиган кува ясашга 
муваффақ бўлганимга теримга сиғмай суюндим, рости* 
ни айтсам, бу каби оддий бир воқеага оламда ҳеч ким* 
са мендай хурсанд бўлмаган бўлса керак.
Кувачалардан бирига сув қуйиб, ўтга 
қўймоқ ва 
унда гўшт қайнатмоқ учун, ҳозиргина 
олов ичидан 
олинган кувачалар совугунча зўрға Тоқат қилдим. Ку* 
вача жуда соз бўлибди. Эчки гўштидан 
жуда яхши 
шўрва пиширдим, агар шўрвага карам, пиёз солганда
■75
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ва туз ташлаб, оз-моз сўк уни солганда у жуда қулинг 
ўргилсин шўрва бўларди-да.
Энди ярма тош қилиб, ун тортиш ҳақида, тўғриро- 
ғи, ярма қилмоқ тўғрисида ўйлай бошладим; тегирмон 
каби ажойиб ишлаб чиқариш тўғрисида гап бўлиши 
ҳам мумкин эмас: одамнинг икки қўли бундай ишнинг 
уддасидан чиқолмайди.
• Лекин ярма тоши ясамоқ ҳам осон иш эмас; тош 
йўниш ҳунарига худди бошқа ишлардагидек эбим йўҳ, 
нўноқ эдим, бунинг устига менда асбоблар ҳам йўҳ. 
Мен бунга бопроқ тош топаман, деб кўп кунлар овора 
бўлдим, лекин ҳеч нарса топмадим. Ярма тоши жуда 
қаттиқ ва шу билан бирга, кўз ўймоқ учун ярайднган 
даражада анча катта ва қалин бўлмоғи лозим эдн.
Менинг оролимда тикка қоялар бор эди, .лекин бу 
қояларнинг ҳеч биридан қанча 
уринсам 
ҳам ярмага 
ярайдиган каттароқ парча синдириб ололмадим. Бу- 
нинг устига бу қоялар серқум ва мўрт бўлганидан ярма 
ёриш учун барибир ярамас эди: икки тош орасига дон 
солиб сурганда, бир-бирининг зарбидан уқаланиб кўч- 
дан қумлар унга аралашиб кетар эди.
Шу тариқа, тегирмон тоши боп тош қидиришга кўп 
вақтим самарасиз кетгач, ярма тоши ясаш фикридан 
қайтиб, уни ёғочдан ясаш фикрига тушдим, уни ясамоқ 
учун материал топиш анча осон бўлди.
Дарҳақиқат, дарахтзордан жуда қаттиқ, катта бир 
,ғўла топдим, бу ғўла жуда оғир бўлганидан уни ўрни- 
дан зўрға қўзғатдим. Уни болта билап йўниб бир қа- 
дар ўғир тусига киритдим, кейин бир оз ўйиб, шу ўйил- 
ган жойни яна куйдирдим. Бразилиядаги қизил танли 
рдамлар қайиқни шу йўсинда ясайдилар. Мен бу ишга 
кўп меҳнат сарф қилдим.
Уғирни ясаб бўлиб, темир деб 
аталувчи 
ёғочдан 
даста қилдим. Уғир билан дастани келгуси ҳосил учун 
асраб қўйдим. Менинг ҳисобимга кўра, келгуси йилда 
доним кўпайпб, унинг бир қисмини ун қилмоққа ажра- 
,тиш мумкин бўлади.
Энди, ғалладан ун тортгач, хамирни қандай қилмоқ 
тўғрисида ўйлай бошладим.
Аввало, менда хамиртуруш йўқ эди; аммо барибир 
хамиртуруш қилмоқнинг иложи йўқ эди, шунинг учун 
ҳам хамиртуруш тўғрисида 
бош қотирмадим. Аммо 
печкасиз қандай қилиб нон ёиаман? Бу чиндан ҳам 
бош қотирадиган масала эди. Лекин мен бунинг ило- 
жини ўйлаб тоидим. Кулол лойидан бир неча катта ва
76
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

кенг идишлар ясаб, буларни оловда яхшилаб куйдир» 
дим. Бу идишларни ғалла ўримидан анча илгари ясаб 
омборга киритиб қўйдим. Мен бундан аввал ўчоқ қур- 
ган эдим. Бу ўчоқ квадрат шаклидаги (тўғрисини айт« 
гапда, уни квадрат деб ҳам бўлмас эди) яхшилаб пк- 
• ширилган ғиштдан қилинган эди.
Нон пишириш вақти келгач, мен ўчоққа зўр ўт қала- 
дим. Утин ёниб бўлиши биланоқ, чўғни ўчоққа ёйиб, 
ярим соатча шу ҳолича турғизиб, ўчоқпл яхшилаб қиз- 
дирдим. Шундан кейин ҳамма чўғни бир чеккага суриб 
қўйиб, нонларимни ўчоққа ёпдим. Сўнгра ҳалиги сопол 
идишлардан бирини олиб келиб ноилар устига тўнта* 
риб қўйдим, идиш устиДан эса қўр ёпдим.
Хўш, нима бўпти, денг? Ноним печкадагидан ҳам 
яхши пишипти.
Янги ёпилган нонни ҳузур қилиб едим. Мен умрнм,- 
да бунчалик ширин овқат емаган бўлсам керак деб 
ўйладим.
Умуман айтганда, қисқа вақт ичида уста нонвой бў- 
либ олдим: мен кўмач (гурунчли сомса) пиширишниги- 
на эмас, гурунч унидан бўлка ва обинон пиширишни 
ҳам ўрганиб олдим. Пирог пиширганим йўқ холос, чун- 
ки менда эчки ва парранда гўштидан бошқа гўшт йўқ 
эди.
Бу оролга келганимнинг учинчи йили бутуиича шу 
рўзғор ишлари билан ўтди.
Ўн учинчи боб