Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

Формулалар ѐрдамида нарх белгилаш
. Кўпгина корхоналар 
ишлаб чиқариш харажатларининг жами миқдорини ѐки харажат тар-
кибидан айрим катта миқдордаги қисмини ҳисобга олган ҳолда нарх 
белгилайди. Биринчи ҳолатда фақат фойда кўзланиб қилинади, лекин 
нарх белгиланади; бунда талаб ҳисобга олинмайди, яъни товарнинг 
бозорда тўла сотилиши кафолатланмайди, нархни пасайтиришга 
қаратилган рақобатчиларнинг ҳаракатлари эътиборсиз қолдирилади. 
«Ўртача харажатлар + фойда» принципи бўйича нарх белгилаш. 
Бу нарх белгилашнинг энг оддий усули ҳисобланиб, унда товарнинг 
таннархига муайян устама қўйиш кўзланади. Сотувчилар томонидан 
қўйилган нарх таннарх билан фойда нормаси йиғиндисига тенг 
миқдорда ўрнатилади. Устама нарх миқдори товар турига қараб, жу-
да кенг чегараларда тебраниб туради. 
Товар ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига етиб боргунча ишлаб 
чиқариш нархи улгуржи ва чакана нархларда ҳаракатланиб туради. 
Устама нархлар бўйича ҳисоблаш усули ишлаб чиқарувчилар ўрта-
сида жуда кенг тарқалган. Бу усулда нарх белгилаш бозорда нарх 
рақобатини “минимумлаштириш”га олиб келади, аммо стандарт уста-
маларни қўллаш жорий талабнинг ўзига хос томонларини эътиборга 
олмайди. Натижада рақобатчилар ўз товарларига пасайтирилган 
нархларни ҳисобга олган ҳолда нарх белгилаши хавфли бўлиб қола-
ди. Шу сабабли талаб даражаси ва табиати аниқ бўлган ҳолларда, 
шунингдек муайян миқдорда ва келишилган нархда товарлар ишлаб 
чиқариш ҳамда етказиб бериш контрактлари тузилганда, нархни “ўр-
тача харажатлар + фойда” принципи буйича белгилаш маъқул ҳисоб-
ланади. Негаки, айрим маҳсулотлар истеъмоли йиллар давомида 
турғунлигини сақлаб, нархларнинг ўзгаришига таъсирчан бўлмай 
қолади.
Кўзланган фойда нормаси олишни таъминлайдиган нарх 
белгилаш. 
Бундай ѐндашувни қўллайдиган ишлаб чиқарувчилар 
олдиндан сарф этилган капитал учун муайян фоиз даромад олишга 

---

интиладилар. Бу усул ўртача солиштирма харажатларни ҳисоблашга 
асосланади. Инвестицияланган капитал учун кутиладиган даромад 
фоизи доимий харажатларга қўшилади ва харажатларнинг бир қисми 
ҳисобига ўтказилади. Сўнгра ўртача харажатлар миқдори томонидан 
ва орзудаги фойдани ҳам ўз ичига олган нарх белгиланади. Агар 
фирма режалаштирилган ҳажмда ўз товарини сота олса, у кўзланган 
фойда нормасини олишга эришади. Савдо ҳажми камайиб кетган 
тақдирда, маҳсулот босилиб қолади, фирма инвестицияланган 
капитал учун зарар кўради.