Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

Ҳисоб-китоб, ўлчов функцияси
. Нарх товар қийматининг 
пулдаги ифодаси бўлганлиги туфайли уни ишлаб чиқаришга кетган 
сарф-харажатлар, кўриладиган фойда-зарар, бажариладиган иш 
ҳажмининг ҳаммаси маълум нархларда ҳисоб-китоб қилинади. Иш-
лаб чиқариш ва унинг натижаларининг натурал-моддий кўрсаткичла-
рини таққослаш ѐки умумий кўрсаткичга келтириб бўлмайди. Маса-

---

лан: 1м газлама, 1 жуфт пойафзал, 1 м
2
газ, 1 квт-соат электр энер-
гияси, 1 тонна пахта, 1 м
2
уй-жой каби кўрсаткичлар жамланганда, 
умумий кўрсаткичга эга бўлинмайди. Уларнинг умумий ўлчови пул, 
унда ифодаланган нарх бўлиши мумкин. Харажатсиз ишлаб чиқариш, 
савдо-сотиқ ѐки банк ишини амалга ошириш мумкин бўлмаганидек, 
ишлаб чиқаришда ҳам маълум нархда сотиб олинган ресурслар сарф 
этилади. Машина-ускуна, хом ашѐ, ѐқилғи, ҳар хил материал ва ишчи 
кучининг нархи бор. Уларнинг миқдори ўз нархларига кўпайтирил-
ганда, харажат ҳажми келиб чиқади. Яратилган маҳсулот миқдорини 
унинг ҳар бири нархига кўпайтмаси ишлаб чиқариш ҳажмининг пул-
даги ифодасини кўрсатади. Ҳисоб-китоб учун жорий ва қиѐсий нарх-
лар қўлланилади. Амалдаги нархлар билан йил давомида бажарилган 
ишлар жорий нархларни ташкил этади. Масалан, миллий ички маҳ-
сулот, экспорт-импорт жорий нархлар билан ўлчанади. Иқтисодий 
ўсиш динамикаси, миллий даромад, реал иш ҳақи ва реал фойдалар 
эса қиѐсий ҳисобланади. 
Бунда муайян йил (база йили) асос қилиб олинади ва иқтисодий 
динамика шу йилдаги нарх билан ҳисобланади. Чунки жорий нарх 
инфляция туфайли ўзгариши мумкин. Нарх инфляция таъсиридан 
холи этилгандагина, реал иқтисодий натижани кўрсата олади. Нега-
ки, иқтисодиѐт пасайган шароитда нархнинг тез ошиб бориши ишлаб 
чиқариш ҳажмининг пулдаги ифодасини сунъий равишда ошириб 
юборади.