Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

VIII БОБ. РАҚОБАТ 
 
1-§. Рақобатнинг моҳияти, иқтисодий асослари ва ривожланиш 
босқичлари 
Ижтимоий меҳнат тақсимоти хўжалик юритувчи субъектларни 
доимо бир-бирига товар сотиш ва сотиб олишга, демак, бир-бири 
билан товар муносабатларига киришишга мажбур этади. Бундай ҳар 
бир субъект товар ишлаб чиқаришнинг бошқа иштирокчилари билан 
ўзаро алоқа жараѐнидагина ўз манфаатларини рўѐбга чиқара олади. 
Ўзаро алоқаларнинг энг кенг тарқалган шаклларидан бири бозор 
рақобатидир. Бу рақобат бозор хўжалиги субъектлари ўртасида ўз 
манфаатларини рўѐбга чиқариш учун курашдан иборат. Рақобат у ѐки 
бу даражада ҳар қандай бозорга хос ва ҳар қандай жамият хўжалик 
муносабатларининг таркибий қисми ҳисобланади. Жамият иқтисо-
диѐтининг негизини товар ишлаб чиқариш ташкил этади.
Рақобат
бозор иқтисодиѐтининг ва, умуман, товар хўжалиги-
нинг энг муҳим белгиси, ривожланиш усули ҳисобланади. Рақобат-
нинг иқтисодий мазмунини тушуниб олиш учун унга турли томондан 
ѐндашиш талаб қилинади. Мустақил товар ишлаб чиқарувчилар 
(корхоналар) ўртасидаги рақобат товарларни қулай шароитда ишлаб 
чиқариш ва яхши фойда келтирадиган нархда сотиш, умуман, иқти-
содиѐтда ўз мавқеини мустаҳкамлаш учун курашдан иборат. Улар бу 
жараѐнда керакли ишлаб чиқариш воситалари, хом ашѐ ва мате-
риаллар сотиб олиш, ишчи кучини ѐллаш учун ҳам курашадилар. 
Ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги рақобат охир-оқибатда истеъмол-
чилар учун кураш демакдир. 
Ресурсларни етказиб берувчилар ўртасидаги рақобат ўзларининг 
иқтисодий ресурслари (капитал, ер, ишчи кучи)ни юқори баҳоларда 
сотишга интилиш асосида рўй беради. Ишлаб чиқарувчилар билан 
ресурсларни етказиб берувчилар ўртасидаги рақобат бозор муноса-
батлари ривожланган, иқтисодиѐт тўлиқ эркинлашган шароитда 
ѐрқин намоѐн бўлади. 
Истеъмолчилар ўртасида рақобат камдан-кам учрайди. Чунки 
улар товарларни қулай ва арзон баҳоларда харид қилиш, сарфланган 
ҳар бир пул бирлиги эвазига кўпроқ наф кўриш, арзон ва сифатли то-
варни тезроқ сотиб олишга интиладилар. 

---

Шундай қилиб, рақобат кўп қиррали иқтисодий ҳодиса бўлиб, 
бозорнинг барча субъектлари ўртасидаги мураккаб муносабатларни 
ифодалайди. 
Аниқроқ қилиб айтганда,