|
Баҳо,
сўм
Таклиф,
килограмм
2
250
6
500
12
600
18
1200
25
2000
Бу ҳолат товар ишлаб чиқаришни кўпайтиришга ундайди. Шу
йўсинда товар ишлаб чиқаришнинг ўсиши таклиф миқдорини ўсти-
ради, нархнинг пасайиши эса таклифни қисқартиради. Бундай ўзига
хос ўзаро алоқадорлик таклиф қонуни деб аталади.
Tаклифнинr ўзrapувчанлиrи
. Товар нархига қараб, таклиф-
нинг ўзгариши даражасини аниқлаш учун
нархга яраша таклифнинг
ўзгарувчанлиги
кўрсаткичидан фойдаланиладики, у қуйидаги форму-
ла буйича ҳиcoблaб чиқилади:
Бунда:
Т
- нарх ўзгаришидан олдинги товар таклиф қилиш;
ΔT - таклифнинг ўзгариши;
Н - товарнинг дастлабки нархи;
ΔH - нархнинг ўзгариши.
Нархга яраша таклифнинг ўзгарувчанлиги таклиф билан нарх
нисбий ўзгаришларининг бир қисмига тенгдир. Ушбу кўрсаткич
ҳаммадан кўпроқ O<ТЎ < + 00 интервалида бўлади, яъни ТЎ, одатда,
нолдан кўпроқдир. Нолнинг маъноси шуки, нарх билан таклиф бир
йўналишда ўзгаради.
Аммо амалда баъзан нарх билан таклифнинг ўзгариши қарама-
қарши йўналишда рўй беради. Сотувчиларнинг мутлақ кўпчилиги
бозорда товарларнинг ѐ битта, ѐки бир нечта, лекин унча кўп бўлма-
ган турларини таклиф қилишади. Бундай товарлар нархи пасайиб
борса, тадбиркорнинг соф даромади камаяди. Даромаднинг камайи-
ши сотувчини товар таклиф қилишни кўпайтиришга ундаши мумкин.
Бундай ҳoлдa ТЎМеҳнатни таклиф қилиш ўзгарувчанлиги салбий бўлган таклиф-
га бир қадар яқинлашади. Иш ҳақининг ошиши, одатда, ходимни кўп
вақт давомида меҳнат қилишга рағбатлантиради. Аммо муайян миқ-
дордан бошлаб, иш ҳақининг ошиши таклиф қилинаѐтган меҳнат
миқдорининг кўпайишига эмас, балки камайишига олиб келади.
Муайян вақт бирлиги давомида қилган меҳнатига етарлича катта ҳақ
олаѐтган киши бу ҳақни кўпайтиришга эмас, хордиқ чиқариш учун
қўшимча вақт олишга интилади. Baҳолaнки, иш ҳaқининг камайиши
ишчи даромадини камайтиради. Натижада у ўзининг кўпроқ миқдор-
даги меҳнатини таклиф қилишга, яъни кўпроқ вақт давомида ҳам
интенсивроқ ишлашга мажбур бўлади.
Нархга яраша таклифнинг ўзгарувчанлиги мутлақ миқдор
жиҳaтдан бирдан кўпроқ, унга тенг ѐки камроқ бўлиши мумкин. (ЎT)
1 бўлганда, таклиф ўзгарувчан, агар TЎ бўлса, ноўзгарувчан бўлади,
яъни TЎ>0 бўлганда мутлақо ўзгариш рўй бермайди. Бу нархнинг ҳap
қандай ўзгариши таклифнинг ҳeч қандай ўзгаришига олиб келмайди,
деган гапдир.
Таклифнинг ноўзгарувчанлиги товарлар ишлаб чиқариш ва етка-
зиб бериш ҳажмларини кўпайтириш бирон-бир тўсиқлар, энг аввало,
табиий ресурсларнинг етишмаслигига билан боғлиқдир. Чунончи,
борди-ю дeхқoнчилик қилишга яроқли ерларнинг миқдори чекланган
бўлca, ернинг нархи қанчалик ошмасин, унинг миқдорини, яъни так-
лиф қилишни ошириб бўлмайди. Ерни таклиф қилишнинг ноўзгарув-
чанлиги, ўз навбатида, унда етиштирилаѐтган товарларни таклиф
қилишнинг ноўзгарувчанлигини тақозо этади, чунки уларни ишлаб
чиқаришни кенгайтириш имконияти йўқ.
Санъат асарлари ҳам таклиф қилиниши ноўзгарувчан бўлган то-
варлар жумласига киради. Мисол учун, Рафаэлнинг “Сикста мадон-
наси”, шунингдек у яратган барча асл сурат, ҳaйкaл, архитектура
обидалари ва ҳоказолap дунѐда яккаю ягонадир. Мазкур буюмлардан
ҳap бирининг нархи қанчалик ўзгармасин, уларни таклиф қилиш
кўпаймайди.
Ижодий касб coҳиблapи - ѐзувчилар, рассомлар, мусиқачилар
меҳнатини таклиф қилиш ҳам ноўзгарувчан ҳисобланади. Улар меҳ-
натига тўланадиган ҳақ пасайиб кетиши мумкин. Бироқ бу ижодкор-
лар табиат берган қобилиятларини ишга солиб, энг улкан истеъдод
coхacидa ишлайверишлари турган гап.
Таклифнинг ўзгарувчанлиги даражаси нарх ошиши ѐки пасайи-
ши содир бўлaдиган муҳлатнинг қанча давом этишига боғлиқлигини
назардан қочирмаслик керак. Гўшт бозори мисолига қайтадиган
бўлсак, шундай вазиятни тасаввур этиш мумкин: кунларнинг бирида
гўштга бўлгaн талаб кескин ўзгapди, дейлик. Гўшт шундай маҳсулот-
ки, уни бир кун ичида таклиф қилиш анча кўпaйиши мумкин эмас.
Натижада нарх ҳaтто ошганда ҳам таклиф аслида аввалгича қолаве-
ради. Шундай қилиб, жуда қисқа муҳлат давомида товарлар таклиф
қилиш ноўзгарувчандир. Борди-ю, гўштга бўлган кўп талаб бир неча
ой сақланиб қолса, унда сотувчилар таклифни кўпайтириш имконият-
лари (импорт қилиш, молларни бўрдоқига боқиш жадал технология-
сини қўллаш, сутга мўлжалланган чорванинг бир миқдорини сўйиш
ва ҳоказолap орқали)ни қидириб топишлари мумкин. Ниҳоят, гўшт-
нинг қиммат нархи бир неча йил сақланиб қолса, уни етиштирувчи-
лар бундай aҳвoлгa пухта мocлашиб олишлари ҳеч гап эмас. Бунинг
учун улар янги фермалар қурадилар, чорвачиликка кўпроқ ерлар
ажратадилар, чорва селекциясининг янги-янги усулларини қўллайди-
лар ва ҳoказо. Бу таклиф анча узоқроқ вақт мобайнида кўпроқ ўзга-
рувчан бўлишини кўрсатади.
Бирон бир товарни ишлаб чиқаришни ва етказиб беришни кен-
гайтириш тўсиқларга дуч келмаса, уни таклиф қилишнинг ўзгарув-
чанлиги бирдан каттароқ бўлади.
Сотувчиларнинг нархлар ўзгapишигa қарашини кўп жиҳатдан,
улар оладиган даромадга қандай таъсир қилиши белгилаб беради
Шундай кўрсаткич ҳам борки, у бевocита сотувчилар даромадлари-
нинг ўзгаришини, товарлар таклиф қилишни
дарoмадга яраша
таклиф ўзгарувчанлиги
билан қиѐслайди. Бундай ҳолат қуйидаги
формула буйича хиcоблaб чиқилади:
Do'stlaringiz bilan baham: |
