Боҳодир эшов

Ақчахонқалъа
қадимги Хоразм давлатининг пойтахти 
бўлиши мумкинлиги ҳақидаги илк фикрлар айтилди. Тадқиқотларга кўра, 
умумий майдони 50 дан зиѐд бўлган Ақчахонқалъа ички ва ташқи қалъадан 
иборат тўғри тўртбурчак шаклга эга. Улар алоҳида ҳимоя деворлари билан 

---

58 
ўраб олинган. Сўнги тадқиқотларга кўра, ушбу кўҳна шаҳарда сарой 
маросимлари ва диний эътиқодлар билан боғлиқ деворий расмларнинг қайд 
этилиши, улар орасида шоҳона кийимда бошига тож кийган ҳукмдор 
суратининг мавжудлиги, шоҳ бошига илоҳий қуш (Ҳумо) қуниб турганлиги 
Ақчахонқалъа қадимги Хоразм давлатининг пойтахт шаҳри эканлигининг 
рамзий белгиси сифатида эътироф этилди. 
Фикримизча, Хоразм қадимги шаҳар маданияти ва давлатчилигининг 
шаклланишида бутун Ўрта Осиѐ ҳудудларида бўлгани каби ташқи таъсир ва 
маданий алоқаларни инкор этмаган ҳолда, бу ҳудудларда ўтроқ 
деҳқончиликка ўтиш, суғориш тартибининг шаклланиши, ўтроқ аҳоли 
хўжаликларининг тараққий этиши кейинги даврлардаги давлатчилик 
анъаналари шаклланиши учун асос бўлганлигини таъкидлаш мақсадга 
мувофиқдир. Шунингдек, бутун Ўрта Осиѐ минтақасида бўлгани каби 
қадимги Хоразм шаҳар маданияти ва давлатчилиги асослари ҳисобланган 
илғор хўжалик тизими юритиш, суғориш тармоқларини сақлаш ва 
ривожлантириш, ҳунармандчилик ва савдо-сотиқ кабилар – ўзаро тарихий-
маданий алоқалар билан боғлиқ эди. Бу жараѐнлар айниқса, мил.авв.VI-V 
асрларда анча тараққий этган бўлиб, бу ҳолат Хоразм давлатчилигининг ўзига 
ҳос хусусиятларида ҳам намоѐн бўлади. 
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, мил.авв. V-IV асрларда Хоразм ва унга 
қўшни бўлган ҳудудларни урбанизация жараѐнлари қамраб олган эди. 
Натижада бу ҳудудларда тарихий-маданий деҳқончилик воҳалари пайдо 
бўлади ва улар илк давлатчиликнинг асоси эди. Мил.авв. VI асрдан бошлаб 
эса ҳозирги Хоразм воҳасида давлатчилик шаклланиб у қадимги Шарқ 
цивилизацияси марказларидан бирга айланиб борди.