Jurnalistikasi



Download 10,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/61
Sana25.04.2022
Hajmi10,04 Mb.
#580225
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   61
Bog'liq
Jahon jurnalistikasi tarixi (F.Mo\'minov, A.Nurmatov) (1)

°
'>
qisqa bo-ladi. B u n d a n tashqari, axborot .loji b o n c h a o ng ay v o s .a la r 
orqali yetkazib b erilishi shart. Keyingi ta lab lar sifatida am al.y j^ a t d a n
oulaylik axborot ta rq a tish doirasini iloji b o n c h a kengaytm sh ham da 
su r’atini oshirish va sh u kabi xususiyatlarni sa n ab o ‘tish m um kin. Y uqonda 
aytganim izdek, u sh b u h o latlar eng qadim zam o n lard an hozirgacha ju d a
m uhim hisoblanib kelm oqda. 

t
M a’lum ki u zo q o ‘tm ish d a axborot alm ashm uvi nafaqat b ir oila, urug 
votó qabila elat va xalq ichida, balki hud u d lararo h am am íüga oshinlgan. 
Ibtidoiy jam iyatda m illat bo'lm agan, am m o tu rli hududlar, ma™ ! ^
b o 'k a n i a u L rd a yashovchi odam larm ng axborot ayirboshlashlanm
bugungi m ezo n lar nu q tay i nazaridan xalqaro axborot alm ashm uvi deb
baholashim iz o ‘rin li b o ‘ladi. 

. . . . . .
Shuni h a m t a ’k idlash joizki, xalqaro m iqyosdagi aloqalar bir- yola_ Wa 
vosita orqali o 'm a tilm a y d i, bunday m unosabatlar b ir necha yo llar b.lan 
am alsa oshirilgan: savdo, jang, sayohatlar, q u d a-a n d ach ilik va hokazo.
Axborotning om m aviylashuv m exanizmi A xborot 
yagona yo'U - m a ’lu m b ir inson yoki kishilar to m o n id a n ishlab chiqügan 
xabam i boshqa o d a m la ig a yetkazish, q an c h a k o ‘p od am xabardor qihnsa, 
s h u n X ^ a S h i . Bu j l y o n n i qanday am alga oshirish m um km l.guu
t^
V^ b o r o t* lM n ^ J n ilM ts ty a kanaliga joylashtirilishidan oldin 
ongida paydo b o 'la d i, shakllanadi, rivojlanadi. Shu paytgacha u ommai y 
kom m unikatsiya em as. X abar pishgandan keyin o z m ualhfidan ^ a t i l a d ^
beaonalashtiriladi. B u ja ra y o n qay tarzda yuz beradi, degan-savol paydo 
bo lishi m um kin. H a m m a gaP shu yerda. O ngli inson ytim o.y. 
boMganligi sababli yakka o 'z i u m r kechirolm aydi. Ja m o a bo hb yashas 
esa eng a w a lo , ax b o ro t ayirboshlashni ta lab qiladi. S hum ng uchun oda 
a S o r o tn i o ‘ylab chiqadi, tayyorlaydi va keyin boshqalarga uzatadi. 
Shunday qilib, x abar o ‘z m uallifidan 
a j r a t i l a d i
va natijada oldin odat 
daeidek keyin esa o m m aviy kom m unikatsiya paydo bo ladi. 
^
De’m ak ayirboshlash u chun, eng a w a lo , axb o ro tm m son o zi yuzag 
keltirishi kerak B u ja ra y o n esa faqat abstrakt n krlash vos.tas.da am alga 
"
h
i I m k i n . A bstrakt o ‘ylash, o ‘z n a v b a tid ^ .btido.y odan. u chun 
voqeükni o 'rg a n ib olish n in g yagona yo 1. edi. S o d d aio q qdib a>tgani 
abstrakt o ‘ylash ku n d alik hayotiy am ahyot jaray o m d a 
duch
keladigan n aisa va voqealardan um um iy xulosa cluqara ohsh £ ™ kd,r.
M asalan ibtid o iy o d am yuz, ikki yuz, m ing m artalab daraxtm ko 
ganidan keyin u n in g hayolida daraxt tasviri shakllam b qoladl va shundan 
keyin daraxtni k o ‘rm asa ham uning qandayhgm . ta s a w u r q.lish.
X uddi shunday u qabiladoshlarini, to g 'n i, g o rm , turli hayvonlarm ng tashq. 
ko'rinishini 
0
‘zlash tirib oladi. N atijada, ibtidoiy od am uchraydigan jonli
www.ziyouz.com kutubxonasi


m avjudotlar yokí jo n siz narsalar shaklini nazariy jih a td a n ta saw u r etish 
qobiliyatini hosil qiladi. Suvni yuz, ming m a rta k o 'rib , undan foydaianib, 
tozalash im koniyati borligini o ‘z!ashtirgach. k eyinchalik bu xususiyatini 
ham o ‘z foydasiga xizm at qildiradi. Yoki xom va pishirilgan g o'shtning 
farqini olaylik. B unday harakatlar nazariy jih a td a n b u y u m la r sjfatini o 'rg a - 
nish va shu orqali uiarni bir-biridan ajrata olish qobiliyatini tarbiyalaydi. 
Shu tariqa ongli inson asrlar davom ida tovush, rang, t a ’rn ham da hid bilish 
va boshqa shu kabi xususiyatlarni o'zlashtirib oigan.
Aynan shunday ajratishlar jarayonida o d a m la r ongsiz m avjudotlardau 
ongli insonga aylanganlar. Ya’ni, aytish m um kinki, nazariy fikrlash ongli 
inson shakllanishining asosiy yo'llaridan biri b o id i. N atijada, u o 'z i ishlab 
chiqqan xabam i h am atrofdagilar anglashiga m oslashtirib yetkazishga 
harakat qilgan. U shbu jarayon ko ‘p m ingyilliklarni o ‘z ichiga oigan. Axbo- 
rotning om m aviylashuv jarayoni esa oldin q an d a y am alga oshgan bo'lsa, 
hozir ham aynan shunday qolgan.
Misol sifatida m iflarni olaylik. M iflarda b ir d u n y o nazariy u m u m - 
lashm alar o 'z aksini topgan. U lar inson h ay o tin in g barcha jabhalarini 
qam rab oladi: oila va ja m o a, d o ‘st va dushm an, vaxshilik va yom onlik, issiq 
va sovuq, osm on va yer, suv va olov va hokazo. M iflard a, shuningdek, ju d a
ko‘p turli ilmiy, axloqiy, iqtisodiy va boshqa tu rd ag i m a ’lum otlar m ujas- 
sam. Shuning u chun hech ikkilanm asdan m iflarn i og‘zaki ibtidoiy, 
om m aviy kom m unikatsiya deb baholashim iz m u m k in . Y a’ni, miflardagi 
g‘oya, sujet, qahram on, tasvir, m unosabat, b a h o la r — b u lam ing barchasi 
om m aviy axborotni nafaqat zam ondoshlar o 'rta s id a bugungi radio kabi 
og‘zaki adadlashtirishning, balki om m aviy a x b o ro tn i keyingi avlodlarga 
yetkazishning liam sam arali vositasidir
Ibtidoiy kom m unikatsiyalarning araumiy sin k re tik x arakteri, Eng 
qadim gi o dam lar real, haqiqiy va o 'zlari o ‘ylab ch iq q a n su n ’iy dunyoni 
farqlay ololm aganlaridan, ulam i bir-biri bilan b o g ‘lab turgan kom m u­
nikatsiya tizim larining tarkibiy qism laríni ham ajra ta bilm aganlar. Masalan, 
bugungi telejurnalistga videoqator bo ‘g ‘inlarini ay tib bering deyilsa, u 
bem alol kadr, yaqin va uzoq plan, rakurs degan tu sh u n c h a la m i keltiradi. 
Ibtidoiy o dam lar o'rtalaridagi bog‘lanishiar ta b iiy kom m unikatsiyalar 
bo ‘l«i-da, ular tovushni tasvirdan, qolaversa, ash u lan i m usiqa yoki 
sh e ’riyatdan, o ‘yinní p antom im a yoki o 'x sh a tish d a n nazariy jih a td a n
ajratolm as editar. M asalan, gulxan atrofidagi s a h n a u la rd a yaxlit, haqiqiy 
hayotiy voqea sifatida taassurot qoldirgan. S hunday qilib, xulosa chiqarish 
m um kinki, eng qadim gi odam lar tasaw u rid a ta b iiy kom m unikatsiyalar 
birlashgan-sinkretik xarakterga ega bo ‘lgan.
O m m aviy kom m unikatsiyalam ing m a ’nosi va ta b iatin i to ‘g ‘ri tushu- 
nish uchun ulam ing yana b ir m uhim jihatiga e 'tib o r berish kerak. 
K om m unikatsiyalar faqat jo nli m avjudotlar orasida boMishi m um kin. Ongli 
kom m unikatsiyalar esa faqat ongli insonlarga x o s vaziyat, hodisa. T osh, 
loy, tem ir, yog‘ochlam ¡ng shuuri yo‘q, ular hech n arsan i tushunm aydi va
www.ziyouz.com kutubxonasi


faqat axborot y etk azish n in g texnik vositasi sifatida xizm at qda oladi. U shbu 
narsalarga tu sh irilg an tasvirlar esa kom m unikatsiya m azm unim aks ettiradi. 
Ammo ongli k o m m u n ik atsiy a faqat ongli o d am lar o ‘rtasida yuz beradi.
Ibtidoiy kom raunikatsiyalam ing urauraiy yo ‘liari. Bular qatoriga, eng 
aw a lo ibtidoiy s a n ’a tn i kiritishim iz m um kin. Y uqorida aytganim izdek, eng 
qadimgi sa n ’a t sin k retik xarakterga ega boMgan. Mutaxassislar f i n c h a ,
bizgacha yetib k elgan b u n d ay san’at n am u n ala n taxm inan 30 m ing yil 
ilgari, ya’ni, tu g a b borayotgan paleolit davrida yaratilgan. O yinlar ovda 
qilinadigan h a ra k a tla rd a n tug‘ilgan b o ‘lsa, ashulalar o yin va m ehnat 
jarayonlaridan kelib c h iq q an va hokazo. Bizning davnm izda Ispaniya 
(Altam ira), F ra n siy a (L asko, M ontespan) va boshqa m am lakatlardagi g o r 
va tog‘lardan o ‘sh a d av rlard a bitilgan m inglab rasm lar topilgan. O dam lar 
va hayvonlarning tasvirlari shu q adar m u kam m al ishlangank! bunday 
m ahoratga bugungi rassom lar ham qoyil qolishadi. Tasvirlar b o y o q d a
chizilgan, to sh d a o ‘yilgan yoki ikkala usul ham qo llamlgan. B undan 
tashqari, o d a m la m in g toshdan yasalgan h aykallan ham topilgan. Ov, 
dehqonchilik, d a m olish yoki shu kabi ja rayonlarda aJcborotning lurU 
ko'rinishlarini ishlab ch iq ish va o ‘zaro alm ashuvga ehtiyoj san atning eng
qadimgi tu rlari vujudga keüshiga sabab boUgan 
. , 

. .
. .
X uddi sh u ta rz d a , ibtidoiy kom m um katsiyalar jarayom da yoki
m u lo q o t u c h u n y a ra tilg a n ijtim oiy m u n o s a b a tia rm n g b o sh q a um urrny
turlari - o g'zaki ad abiyot, folklor, she’riyat, m usiqa, m e m orchilik, am aliy 
san’at va hokazo h a m vujudga kelgan. Bunga o íd misoUar, aym qsa S harq 
m am lakatlarining e n g qadim iy tarixida ko‘p uchraydi. G i ^ m e s h ^ q 'd a g i
doston, « M ahobhorat*, «Ram ayana*. «Avesto* kabi m anbalar fikrim iznm g
^ ^ M u t o ^ i s l a r e n g qadim gi kom m unikatsiyalarning yana bir um um iy 
ko‘rinishiga n eg a d ir deyarli e ’tib o r berishm ayapti. Bu ko'rinish 
ibudoiy 
davlatdir. M a ’lu m k i, ilk davlatlar m ü oddan to rt ming yil a w a l M eso- 
potam iya Assuriya va X aldeyada paydo boMgan. O z navbatida, davlatdek 
ko‘p bo ‘g‘in ü h a m d a m urakkab ijtimoiy tu zilm a faqat om m av.y kom m u- 
nikatsiyalar rivojlangan hududlarda tashkil etilishi^m um km e d , Chunk» 
davlat paydo b o ‘iishi u ch u n hech boMmaganda harbiy kuchlar, boshqaruv 
tuzilmasi, so liq lar u c h u n m as’ullar, q o n u n va shu kabi huquqiy 
davlat qarorlari m a zm u n in i om m aga yetkazish u ch u n ta y in la n p n o dam lar 
ham da vositalar boMishi shart. M a’lum b ir h u dudda yashaydigan aholiga 
hokim iyat ax b o ro tin i o ‘z vaqtida va keng m iqyosda yetkazib tu n sh
davlat m avjudligi va sam arali faoliyatining asosiy ko rsatgictudir.
Ibtidoiy koram unikatsiyalar rivojlanishining taraoyillan. Eng qadim gi 
kom m unikatsiyalar, bugungidek, amaUy jih a td a n foW a l^ U h u chun .j u ay 
tam oyillarga m o s rivojlangan. B ulam i qisqa qilib axborotliiik, tushunarlilik, 
ayoníylik, ta ’sirchanlik, ommaviylik, dolzaiblik, ehtiyojliük deb tasm flasak, 
xato qilm agan boMamiz. K o 'p ro q shu kabi talablarga javob beruvchi
axborot om m aviylashgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi


U m u m a n olganda, eng q ad im g i jaraiyatda om m aviy k o m m u n i- 
katsiyalar so d ir etiJishi ibtidoiy gapga chechanlikdan — notiqlikka, k o ‘p 
m ualliflikdan — yakka ijodkorlikka, m ujm al ibora va tasvirlardan — aniq 

Download 10,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish