Jurnalistikasi



Download 10,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/61
Sana25.04.2022
Hajmi10,04 Mb.
#580225
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   61
Bog'liq
Jahon jurnalistikasi tarixi (F.Mo\'minov, A.Nurmatov) (1)

so 'zter
va rasm la/ga, kim lar u c h u n d ir yaratilgan ijod m ahsu lo tlarid an — 
aniqroq b ir auditoríyaga rejalashtirilgan asarlarga, og'zaki ijoddan — tasvirli 
ishlarga q arab rivojlangan.
Eng burungi odam larning o ‘zaro kom m unikatsiyalari ja ra y o n id a ro ‘y 
bergan ijod tarixi esa, izchil ravishda mifologik, qahram onlik va tarixiy 
davrlardan iborat uch bosqichdan o ‘tgan.
2. E ng qadim gi kom m unikatsiyalarning dastlabki shakllari. O m m aviy 
tadbirlar. O m m ani qam rab oluvchi tadbirlarning barchasi in so n la r u ch u n
tabiiy b o 'lg an fikr yoyish va alm ash ish y o ‘lida am alga oshirilgan. B ular 
sirasiga bayram lar, va’zxonlik kechalari, jarchilik, y igilishlar, k uch sinash- 
lar, majlisiar, marosim lar, san’a t m usobaqalari, notiqlik, ta n ta n a la r, teatr, 
xabarchilik, shodiyonalar va o 'y in la m i kiritish m um kin.
Jarchilik - axborot tarqatishning eng qadim iy usullarid an b o ‘Iib, 
u n d an ibtidoiy jam iyatda ham foylalanilgan, Jarchi va xab arch ilar tez 
yuradigan odam lardan tayiniangan. E ng burungi rasm larda ch o p a rla m in g
oyoq-kiyim lari qanotlar bilan tasvir etilgan, dem ak, ch a q q o n lik va 
xabarlam i o ‘z vaqtida yetkazish o ‘sh a vaqtlarda ham m u h im ah am iy atg a 
ega bo'lgan. Raqslam ing aksariyati om m aviy, kom pleks xarakterga ega 
b o ‘lib, v a ’zxonlik, majlisiar, te a tr h am d a om m aviy tadbirlarning boshqa 
turlarini o 'zla rid a birlashtirgan. M asalan, diniy raqslam i olaylik. R aqs eng 
qadim iy om m aviy kom m unikatsiyalarning asosiy shakllaridan hisoblanadi. 
Ibtidoiy davrlarda ijod qilingan ash u la la r yoki giryalar m a ’n o sini esa faqat 
o ‘sha davrdagi m arosim lar m anzarasida to 'g 'ri tushunish m um kin.
Q adim iy tadbirlarda ijrochiíar bilan tom oshabinlar o 'rta s id a deyarli 
farq b o ‘lm agan, shuning uchun h a m sah n ad a nam oyish etilayotgan ho d i- 
salar ham m aga haqiqiy voqeadek tuyulgan. T adbirlarning bilim va 
tarbiyaga t a ’sirí nihoyatda kuchli b o ‘lgan. Auditoríyaga nafaqat m a ’lum b ir 
real epizo d lar haqida, balki b u tu n borliq va insonlar hayoti t o ‘g ‘risida 
yaxlit ta s a w u r beruvchi bunday y ig ilish la r ibtidoiy o d am laig a borliqni 
anglab olishda, o ‘z hayoti, ijtim oiy m unosabatlarida va m e h n a tin i to ‘g ‘ri 
rejalashtirishda bevosita yordam k o ‘rsatgan. M adaniy g enofond h a m ay n an
shu yo‘l bilan avloddan-avlodga asta-se k in rivojlanib kelgan.
H a r b ir urug‘, to ‘da, qabila, keyinchalik esa elatlarn in g vakillari 
om m aviy yigkilishlarda ko‘p to m o n la m a axborot oqim i t a ’siriga tushgan. 
B unday paytlarda barcha tom oshabinlar: qabiJa boshlig‘i, d in iy sardorlar 
ham , eng dono yoki eng sodda o d a m ham , o 'k ta m yigitlar yoki go ‘zal 
qizlar ham usta bastakorlar, a sh u lac h ila r ijro etayotgan k u y -q o ‘sh iq la r yoki 
raqqosalar tom onidan qilinayotgan m azm unli harak atlam i tu shunishga 
intilgan. Bu esa ularda fíkrlash q o biliyatini rivojlantirgan.
M a ’lumki, bugungi teletom oshabinlar ham televizor e k ra n id a gapi- 
rayotgan odam ning so ‘zlaridan k o ‘ra harakatlaridan k o ‘proq m a ’no uqib
www.ziyouz.com kutubxonasi


olad i. N eg a bunday? Javob ibtidoiy, om m aviy kom m unikatsiyalar davriga 
b o rib taqaladi. G a p shundaki, o ngli odam va aniq so ‘z 40 m ing yil oldin 
sliak llan g an b o ‘lsa, im o -ish o ra lar va harakatlar yordam ida gapirish tarixi 
y u zm in g la b yillam i o ‘z ichlga oladi. 0 ‘sha davrlardan buyon yig‘ilgan 
b ilim , k o ‘nikm a, tajriba bu g u n h a m o ‘z ta ’sirini k o ‘rsatm oqda.
E n d i om m aviy ravishda tarqatiladigan xabarlarda rasm iy va norasm iy 
g‘o y a la r h am d a m afkurani ta rg 'ib o t qilish masalasiga o ‘taylik. U zoq tarixiy 
d a v rla r d avom ida yaratilgan tasvirlar, qo'shiqlar yoki b u y u m lam i diqqat 
b ila n o 'rg a n ish shuni k o ‘rsatadiki, ilk ongli hayot zam o n larid an o q boshliq 
va sa rd o rla r om m aviy yig 'ilish lard an ko‘pchilikka o ‘z ta ’sirini o'tkazish 
m a q sa d id a foydalanishgan. Z am o n av iy til bilan aytganda, o ‘sha davrlarda 
h a m rasm iy, hukm ron m afkura, ya’ni, qabila boshlig‘i yoki diniy peshvo 
g ‘o y alari tinglovchi, to m o sh a b in va ulam ing oila a ’zolari, d o 'stla ri dunyo- 
q a ra sh la rid a n ustun q o ‘yilgan. V a shaxsiy dunyoqarash rasm iy dunyo- 
q a ra sh g a b o ‘ysundirügan. K o ‘p hollarda om m aviy ta d b irlam i taslikil etish 
va o ’tkazish aynan shunday m a q sad lam i k o ‘zlagan.
S ehrgarlik (m agik) shaklidagi kom m unikatsiyalar. A w alo , shuni 
t a ’k idlash joizki, eng burungi o d a m la r sehrgarlikni uydirm a deb bilm agan. 
Y a ’ni, jodugarlikni real h aq iq at sifatida qabul qilgan. T abiat va jam iyatning 
rivojlanish q o n uniyatlarini tushunm asliklari sababli ibtidoiy insonlarda 
b u tu n borliq, tabiat jo n li afsunkordek taassurot qoldirgan. Oddiygina 
h a y o tiy lavhani 'olaylik. Q abila a ’zolari ovga shaylanm oqdalar. Bu ov 
o ‘n in c h i yoki yuzinchi boMsa kerak. A w algilar csa shuni k o ‘rsatganki, yirik 
yoki ku ch li hayvonni ovlash sayyodlardan ayrim larining o ‘lim i yoki 
y a ra d o r b o ‘lish!ariga olib borishi m um kin. D em ak, b unday salbiy oqibat- 
la rd a n saqlanish lozim. L ekin q an d a y qilib? O vchilar sayd qilinayotgan 
y o w o y i hayvonlar rasm larini yerd a yoki devorda chizib olishgach, tasvir 
a tro fîd a raqsga tushib, unga nayza otishardi. Tasvir « o ldirilganidan» s o ‘ng 
b a rc h a o v ch ilar ov muvafFaqqiyatli b o ‘Iishiga ishonardilar va k o ‘tarin k i ruh 
b ila n y o ig a chiqardilar. O v b arib ir sam arasiz bo ‘lsachi? Bu holda yirt- 
q ic h n in g tasviri to ‘g ‘ri yoki oxirig ach a o'idirilm agan, deb tushunilardi.
E n g qadim iy zam onlardagi odam larda bilim ju d a kam ligi sababli 
u n in g o 'rn in i ishonch egallardi. S h u jihatdan qaraganda, u la r to m o n id an
bajarilg an b archa h arakatlar ta b ia tn i o ‘ziga tobe qilishga y o ‘naltirilgan 
b o 'la rd i. A m m o ular hozirgi insonlardek zam onaviy (m asalan, m uzlat- 
g ic h d a n foydalanish yoki gazda suv qaynatish kabi) usullarni bilm aganlari 
bo is o ‘z harakatlarini jod u g arlik bilan alm ashtirganlar. Y uz m ing yillar 
d a v o m etg an sehrgarlik davri kishilik jam iyati rivojlanishining tabiiy 
b o sq ic h i b o ‘lib xizm at qilgan. B un d ay «bog'lanishlar» faqat y o w o y i hayvon 
va u n in g tasviri o ‘rtasida boM m asdan, barcha jo nli m avjudot va jonsiz 
narsa larg a h am tegishli b o ‘lgan. S eh rli kuchga nafaqat tasvir, balki inson, 
h ay v o n yoki daraxtning n o m i h a m ega edi. Ishonish ju d a qiyin b o ‘lgan, 
a m m o c h in gap shundan iboratki, inson yoki buyum nom i bilan uning 
egasi o ‘rtasidagi bog‘lanish ram ziy, y a ’ni, haqiqiy m a ’noga oid em asligi
www.ziyouz.com kutubxonasi


o dam lar u ch u n faqat o ‘rta asrlarga kelib t o ‘laligicha tushunarli b o ld i. 
Q adim zam onlarda esa birovning rasm ini ch izg a n yoki shunday. rasm ga ega 
boMganlar tasvir qahram onini o'ziga qarashti qilganiga ishonishgan.
B unday m agik yondashuv bugun h am m avjud. H ozir h am yigitlar 
qizlam ing, qizlar esa yigitlaming rasm larini olib, jodugarlarga b o rad ilar 
yoki o ‘zlaricha ushbu tasvirlar b ilan q an d a y d ir sehrgarlik harakatlarini 
am alga oshiradilar. Yoki o ‘zbek kinochilarining «M ahaUada duv-duv gap» 
film ini eslaylik. Oyposhsha opa o ‘z o ‘g ‘lid a q o 'sh n i qizga m uhabbat 
uyg‘o tm oqchi b o ‘lib sehrli yozuvnl o v q atd a ezib, o ‘g ‘Iiga bergani h a m - 
m am izning xotiram izda. Xorijiy m am lakatlardagi siyosiy nam oyishlarda 
xalqqa yoqm aydigan rahbarlarning p o rtretlari yoki tulum larini yoqish h am
uzoq tarixdan yetib kelgan an’ana.
M a ’lumki, eng qadtm iy rasm lar yoki haykailarda aks ettirilgan 
xudolar, p o dshohlar yoki ilohiy deb hisob lan g an hayvonlam ing q an o tlari 
mavjud. B uni quyidagicha tushunish darkor. R asm — bu k o ‘chm a sh a k l- 
dagf shaxs em as, balki tom m a’nodagi jo n li o d a m yoki m uqaddas hayvon 
tasviri. Jo n esa badanni tark etishi va keyinchalik yana badanga qaytib 
kirishi m um kin. S hunday qilib, ibtidoiy o d a m la r ta saw u rid a q an o tlar jo n n i 
ko‘chirish vazifasini bajargan.
Jodugarlik, o ‘z navbatida, totem izm , fetishizm , anim izm va sehrgarlik 
yo‘lida birikkan sh u kabi qarashlar bilan c h a m b a rc h as bog'liq.
G ‘o r r a qoyalardagi 

Download 10,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish