Jurnalistikasi

maydonida
salmoqli o ‘m i bor.
0 ‘tgan asming birinchi yarmida mamlakat xalqi og'ir iqtisodiy, siyosiy 
bo‘hron!arni boshidan kechirdi. Bu hol boshqa sohalar qatori, m atbuot 
ravnaqida ham o ‘z oqibatini ko'rsatdi. Biroq taraqqiyparvar xalq har 
qanday sharoitda yuksalish sari yo‘l topadi. Bu holni aynan Xitoy m atbuoti 
misolida ham kuzatish mumkin.
Mamlakatning yetakchi nashrlaridan biri— «Renmin ribao» (Jenm in 
jibao) gazetasiga 1946-yil 15-may kuni Xandan shahrida asos solingan.
1948-yit iyunidan boshlab gazetani Shiszyanchjuane shahar bosmaxonasida 
yangi kalligrafik harflarda nashr etish yo‘lga qo‘yildi. 1949-yii 2-fevraida 
gazeta tahririyati mamlakat poytaxti Pekinga ko‘chirildi. Dastlab to 'rt, olti 
sahifada
chiqqan gazetaning adadi 90 ming nusxa edi. 1955-yilda sakkiz 
sahifali gazeta adadi 700 ming nusxadan oshdi. Tam al toshi XX asr 
o'rtalarida qo‘yilgan «Jenmin jibao»ning adadi saksoninchi yillaiga kelib 
5 million nusxadan oshgani, 1982-yildan boshlab ingliz tilidagi nashri San- 
Fransiskoda 300 ming nusxada ch o p etilib, 122 ta mamlakatga tarqatila 
boshlagani m a’lum. Amerikalik mutaxassislar fikricha, bu gazeta mavqeyi 
jihatidan AQSHning «Nyu-York taym s, «Vashington post», Angliyaning 
«Tayms*, Germaniyaning «Velt», Fransiyaning «Mond* gazetalari bilan 
tenglashgan edi. Shuni ham nazardan chetda qoldirmaslik kerakki, 
mazmun-mohiyatiga ko'ra gazetaning xitoy tilidagi nashri bilan ingliz tilida 
dunyoga tarqatiladigan nashri o'rtasid a anchagina tafovutlar bo'lardi.
«Wenhui bao» (Venxuey bao) — adabiy gazetasiga 1938 yilda Slian- 
xayda asos solindi. Yapon agressiyasini qoralovchi keskin m aqolalam i 
yorita boshlagan gazeta faoliyati ba’zi sabablar ko‘ra 1939-yil mayda 
to ‘xtatildi. Ikkinchi jahon urushiga uzil-kesil xotima berilgach, 1945-yil 
sentabridan bu xalqparvar gazeta yana chop etila boshladi. 1949-yilda 28 
ming nusxada chiqqan «Venxuey bao»ning adadi qirq yildan so‘ng 1 mil­
lion 300 ming nusxadan oshdi. G azetaning AQSH, K anada, Yaponiya, 
Tailand, Meksika va boshqa m am lakatlarda maxsus muxbirlari faoliyat 
ko'rsatishardi. 13-14 ta ilovasi bilan chiqadigan bu gazeta ixlosmandlari 
chet ellarda ham ko‘p edi.
«Guangming ribao» (G uanm in jibao) gazetasi 1949-yil iyunda Pe- 
kinda tashkii etilgan. Xitoy dem okratik ligasi markaziy qo'm jtasining 
nashri bo'lgan bu gazeta sahifalarida asosan sanoat, savdo, iqtisodiyot 
mavzulariga keng o ‘rin berilardi. Dastlab 60—70 ming nusxada chop 
etilgan gazeta adadi saksoninchi yiilarda 1,5 million nusxadan oshdi.
Dunyodagi o ‘nlab m amlakatlarda kasaba uyushmalarining nashri 
alohida mavqega ega ekanligi kuzatilgan. Umumxitoy kasaba uyushmalari 
federatsiyasi nashri boigan «G ongren ribao» (Gunjen jibao) gazetasi ham
1949-yil iyul oyida Pekinda tashkil qilingan edi. Dastlab bir necha o ‘n
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ming nusxada chop etiia boshlagan gazeta ko‘p o'tm ay ommalashib ketdi. 
Asr o'rtalarida 100 ming atrofida o ‘quvchisiga ega bo‘lgan gazeta oradan 
qirq yil o'tgach, 1,8 milliondan ziyodroq nusxada chiqa boshladi.
XX asm ing birinchi yarm ida Xitoyda ko‘p!ab jum allar ham tashkit 
etildi. U m um an, xitoylik o ‘quvchilar orasida gazetadan ko‘ra jumallarga 
qiziqish kuchli ko'rmadi. Buni jum allar adadidan ham bilsa b o iad i. 
C h u n o n ch i, 1923-yilda tashkil etilgan «Chjungo sinyan» yoshlar jum ali 
2,8 m illion nusxagacha adadda c h o p etilgani m a’lum. 1949-yilda Pekinda 
tashkil etilgan «Renmin wenhue» (Jenmin vensyuz» adabiy-badiiy jum ali 
ham ju d a ommalashgan edi. U m um xitoy adabiyot va san ’at xodimlari 
Assotstatsiyasining 1 million nusxada chop etilgan mazkur nashrida turfa 
mavzudagi muammoti m aqolalarga keng o 'rin berilardi. 0 ‘sha yili Pekinda 
tashkil etilgan yana bir adabiy-tanqidiy jurnal—«Wengi bao» (Veni bao) 
sahifalarida ham asosan Xitoy ad ib va shoirlarining badiiy asarlari, adabiy- 
tanqidiy maqolalar yoritilardi.
1945—50-yillarda tashkil etilgan ziyolilarning «Syuzsi», targibotchi- 
lam ing «Shishi shouse», xalqaro siyosiy mavzularni yoritishga m oijal- 
langan «Shise chjishi», U m um xitoy xotin-qizlar demokratik federatsiya- 
sining «Sin Chjungo funyuy» jurnallari ham ancha ommalashib ketdi.
Xitoy matbuotini tezkor va muhim axborotlar bilan ta ’minlashda 
«Sinxua» axborot agentligi alohida o'm iga ega. 1949-yilda bu agentlikda 
810 xodim faoliyat ko‘rsatgan b o ‘lsa, 1952-yilda ular soni 2 mingdan 
oshdi. 1950-yildan e’tiboran markazlashgan davlat axborot agentligiga 
aylantirilgan «Sinxua»ning 28 ta muxbirlar punkti bor edi. Uning Nyu- 
Deli, Praga, Moskva, Berlin va boshqa shaharlarda vakolatxonalari faoliyat 
ko‘rsatardi.
M odom iki xalqaro siyosiy m aydonda Xitoy matbuoti ham salmoqli 
o 'rin tu ta r ekan, uning taraqqiyot bosqichlarini o'rganish foydadan holi 
b o im aydi.
Rossiya matbuotini XX asm ing birinchi yarmida alohida tasaw ur 
etish yoxud tasvirlash qiyin. U m u m an , ushbu davrdagi Rossiya tarixi sobiq 
SSSR tarixi bilan cham barchas bog‘liq. Shu bois Moskvada tashkil etilib, 
faoliyat ko'rsatgan aksariyat m am lakat nashriari butun Ittifoqqa birdek 
daxldor hisoblangani sir emas. Sobiq Ittifoq tarkibida b o ig an Rossiya 
Federativ Respublikasi ham boshqa qardosh respublikalar qatori o ‘z 
nashrlariga ega edi. Biroq, ushbu qism da o'sha davrdagi yetakchi nashrlar 
tarixi haqida so'z yuritishimiz m aqsadga muvofiqdir.
1917-vilgacha bu o ik a d a 25 nom dagi kundalik gazetalar chop etilardi. 
U lar orasida 1912-yil 5-m ay kuni Peterburgda tashkil etilgan «Pravda» 
gazetasi alohida o 'rin tutardi. Sobiq komfirqaning bosh nashri boigan bu 
gazeta chiqqan kun 1922-yildan to SSSR barham topgan (1991 -yilgacha 
«M atbuot kuni* sifatida nishonlab kelindi. «Pravda* ham, 1918-yil mart 
oyidan boshlab Moskvada chiqa boshlagan «Известия» gazetasi ham o'sha 
davr mafkurasining, aniqrog'i, huk m ro n komfirqa faoliyatining «ko‘zgu*si 
sanalgan. 1921-yilda tashkil etilgan «Tmd*, 1925-yildan chiqa boshlagan 
«К омсомольская правда», «К расная звезда» va boshqa gazetalar, garchi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

turli tashkilotlarning nashrlari hisoblasalar-da, asli maqsadlari «mushtarak» 
edi.
Bu gazetalar qatoriga o ‘sha davrda «ittifoqdosh» respublikaiarda chop 
etila boshlagan nashrlar ham qo‘shilgan. Xususan, bu davrda 0 ‘zbe- 
kistonda «Sovet 0 ‘zbekistoni», «Правда востока», Q irg‘izistonda «Со­
ветская Киргизия», «Sovettik QoTgo'zstan», Belorussiyada «Советская 
белоруссия», «Звезда» va hokazo respublikalaming yetakchi nashrlari 
chiqib turdi.
O'sha davrda qator jurnallarga ham asos solindi. Jum ladan, mashhur 
«Крокодиль» jum ali 1922-yilda nashr etila boshlandi. Bu satirík jur- 
nalning muxlislari sobiq Sovet Ittifoqidan tashqari ch et ellarda ham 
ko(plab topilardi. 0 ‘sha yili sohaviy nashr hisoblangan «Журналисть», 
«Молодая гвардия», 
1923-yilda esa «Огонёк», «Экран», «Юное 
строители» juraallari tashkil etildi. M a’lum bir mafkuragagina xizmat 
qitgan nashrlarning ayrimlari o ‘sha siyosat barham topishi barobarida 
faoliyatini to ‘xtatdi.
Xulosa o ‘m ida shuni aytish mumkinki, XX asrning birinchi yarmida 
dunyo 
matbuoti 
kelgusi 
davrlar . uchun 
tam al 
toshini 
yanada 
mustahkamladi. Bu davrda b o ‘lib o ‘tgan Birinchi va Ikkinchi jahon 
urushlari, boshqa qanchadan-qancha ijobiy va salbiy voqealar o ‘z vaqtida 
0
‘sha «hayot ko‘zgulari»da aks etdi. Biroq turfa m udhish hodisalar aynan 
matbuot taraqqiyotiga unchaiik to ‘siq bo'la olmadi. Bil’aks, qator ilg‘or 
mamlakatlarda vaqtli m atbuotning o ‘ziga xos maktabi yaratildi. Garchi 
sobiq ittifoq davrida chet el matbuotiga faqat salbiy m unosabatda bo'linib, 
ular faoliyati biryoqlama talqin etilgan bo‘lsa-da, bu boradagi haqiqat 
butunlay sinib ketgani yo‘q. U ni teran nigoh ila o ‘rganish esa foydadan 
holi bo‘lmaydi. Mazkur bob va kitobda biz, mualliflar ushbu masalaga 
yangicha, yurtimiz mustaqiHigi mafkurasi nuqtayi nazaridan yondashishga 
harakat qildik.