Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Кампорит биринчи марта Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган бўлиб, енгил 
эрийдиган табиий тошларни майдалаб сўнг куйдириб олинади. 
Донадор металлургия шлаки махсус грануляторларда дона ўлчамлари 5-
7 мм (10мм) йирикликда олинади. Шлакли пемза металлургия шлакларини 
тезликда совитиш натижасида кўпчитиб олинади. Шлакли пемза 
майдаланади ва эланади, олинган ғовак шлак майда ва йирик тўлдиргич 
сифатида бўлиши мумкин. Ёқилғи шлаклари тошкўмир ёқилганда гилсимон 
аралашмаларнинг эриши ва кўпчиши натижасида ҳосил бўлади. Шлак 
майдаланади, эланади ва таркибидаги ёнмаган кўмир доналари, кул ва 
бошқалар чиқариб юборилади. Ёқилғи чиқиндилари бўлган шлаклар ва 
куллар антрацит, тошкўмир, қўнғир кўмир ва бошқа қаттиқ ёқилғиларни 
ёндирилганда ҳосил бўладиган маҳсулотлардир. Қаттиқ ёқилғилар 
ёндирилганда ҳосил бўладиган куллар цемент ёки бошқа боғловчилар билан 
аралаштирилиб шағал ҳолда енгил тўлдирувчилар тайёрланиши мумкин. 
Ғовак майда тўлдиргичлар майда қум-1,2 мм гача ва йирик қум-1,2-5 мм 
бўлинади. Ғовак йирик тўлдиргичлар 5-10, 10-20, 20-40 мм фракцияларда 
бўлади. Ғовак тўлдиргичлар асосида бетонлар, қоришмалар тайёрланганда 
цемент тоши ҳажмининг энг ками миқдорига эришиш зарур, акс ҳолда 
олинган маҳсулотлар оғирлашиши ва иссиқлик изоляцияси хусусияти 
пасайиши мумкин. 
Ғовак тўлдиргичлар қуруқ ҳолатдаги тўкма зичлигининг кўрсаткичига 
(кг

м
3
) биноан қуйидаги маркаларга бўлинади: 250, 300, 350, 400, 500, 600, 
800, 1000 ва 1200. 
Ғовак йирик тўлдиргич (чақиқ тош, шағал) мустаҳкамлиги пўлат 
цилиндрда эзиш усулида аниқланади. Бу усулда аниқланган мустаҳкамлик 
(кгс

см
2
) 5 кам бўлмаслиги ва 25-200 оралиғида бўлиши керак. 
Ғовак тўлдиргичларнинг иссиқлик ўтказувчанлиги, солиштирма 
иссиқлик сиғими, радиацион гигиена хоссалари, зарарли аралашмаларнинг 
миқдори стандарт усулларда доимо аниқланиши зарур. Енгил тўлдиргичлар 
таркибидаги кислота қолдиқлари, тузлар, лойли ва чангсимон аралашмалар, 

---

267