Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Бу ерда:
1
m
-
хўл қум массаси, г;
2
m
-
қуруқ қум массаси, г.
 
 
5-ИШ. ШАҒАЛ ТАРКИБИДАГИ ЧАНГ АРАЛАШМАЛАРИНИ 
АНИҚЛАШ 
Техникавий талаблар. 
Шағалдаги чангсимон зарралар, гил ва лойқа 
зарралари зарарли аралашма ҳисобланади. Улар шағал доналарини қоплаб 
олган бўлади, уларнинг цементтош билан тишлашувига халал беради, бундан 
ташқари бетон қоришмасииинг сувга талабинн оширади, бетоннинг 
мустаҳкамлигини ва совуққа бардошлилигини пасайтиради. Шағалдаги 
бундай аралашмаларнинг умумий миқдори шағални сувда ивитиш йўли билан 
аниқланади. Шағал ивитилганида мазкур аралашмалар (0,05 мм дан майдароқ 
зарралар) шағал зарраларидан кўра секинроқ чўкади, шу туфайли уларни 
шағалдан осонликча ажратиб олиш мумкин.
 
Асбоб ва ускуналар. 
Идиш, тарози, қуритиш жавони, вақт ўлчагич, сув, 
шиша таёқча.
 
Ишлаш тартиби. 
Шағалдан уларни (чангсимон зарраларини) ажратиб 
олиш тартиби қуйидагича: массаси ўзгармайдиган бўлгунча қуритилган ва 
эланган (ғалвир кўзларининг диаметри 5 мм) намунадан тарозида 1000 г 
тортнб олиниб, идишга солинади ва устига сув қуйилади. Сув сатҳи шағал 
қатлами юзидан тахминан 200 мм юқори бўлиши лозим. Шағал 2 соат ивитиб 
қўйилади, уни даврий равишда шиша таёқча билан аралаштириб турилади, 2 
соатдан кейин шағал жадал қориштирилиб, сўнгра 2 минутча тиндирилади, 
лойқа сув идишнинг пастки қисмидаги икки тешикдан бошқа идишга бўшатиб 
олинади. Бунда шағал тепасида қолган сувнинг сатҳи 30 мм дан пасайиб 
кетмаслиги лозим, Бўшатиб олинган сув ўрнига идишга илгариги сатҳга 
етказиб тоза сув қуйилади, шағал яна шиша таёқча билан қориштирилиб, 2 
минутча тиндириб қўйилади ва лойқа сув юқорида айтилганидек, яна 
бўшатиб олинади. Идишдан тип
-
тиниқ сув туша бошлагунча шағал шу 
тариқа ювилаверади. Ювилган намуна то массаси ўзгармайдиган бўлгунча 
қуритилади ва зарарли аралашмаларининг умумий миқдори 0,1% гача 

---

262