1. Menejment usullarining mohiyati va ahamiyati. Rahbarlik faoliyatida menejment usullarini qo’llash. Boshqaruv usullarining shakllanishi

3. Boshqaruv usullarining shakllanishi.
Boshqaruv usuli - bu ish usullarining to’plami bo’lib, u o’zining faoliyatida muayyan 
Boshqaruv apparatini qo’llaydi. Menejment usuli - bu rahbarni shaxsiy sifatlarining to’plami, 
rahbarni qo’l ostidagilar bilan o’zaro munosabati, rahbarning o’z faoliyatida ishlatadigan usuli va 
yo’llari rahbarning o’ziga bo’ysunuvchilarning amalda bo’lishidir. 
Boshqaruv usuli - bu ijtmoiy tabaqa, chunki bu boshqaruvdagi murakkab ijtimoiy - iqtisodiy 
ishlab chiqarish, ijtimoiy-texnologik munosabatlarni ishlab chiqarish jarayonida amalga oshirish 
shaklining namoyon bo’lishidir. Bu jihatdan usul natijasi ham ijtimoiy-texnologik ahamiyatga ega, 
chunki rahbar qo’llagan usulning tavsifiga sezilarli darajada boshqaruv apparatining samarali ishiga 
bog’liqdir.
Boshqaruv usullari - bu xodimlarga va umuman ishlab chiqarish jamoalariga ta’sir 
ko’rsatish usullari bo’lib, ular qo’yilgan maqsadlarga erishish jarayonida mazkur xodimlar 
va jamoalarning faoliyatini uyg’unlashtirishni nazarda tutadi. 
Boshqaruv usulining aniqlanishi va mazmuni haqida gapirar ekanmiz, uni rahbar faoliyati kabi 
tavsiflash mumkin. Boshqaruv usuli (metod) boshqaruv uslubi (stil)dan kelib chiqadi. Boshqaruv 
uslubi - bu boshqaruv faoliyatini amalga oshiruvchi maqbul uslub - yo’nalishlar to’plamidir. 
Yo’nalish - bu o’ziga yarasha ob’ektiv tabaqa, ya’ni faoliyatni amalga oshirish, tashkil qilish 
uchun tanlab olinadigan usul yoki bir necha usullardir. Endi esa boshqaruv yo’li va usuli qanday 
nisbatda bo’lishini ko’rib chiqamiz. Bu nisbatni aniqlash mumkin, buning uchun avvalo o’xshash 
vaziyatni madaniyat sohasida hal qilish kerak. Musiqachi “musiqa” asarini fortepyanoda 
bajarmokda. Uning qo’lida bu asarning notasi bor. “Asar notasini” nima deb ataymiz -u, uning 
“bajarish usulini” nima deb ataymiz? Har bir ijrochi asarni o’zi bilgancha ijro etadi, notasi o’sha-
o’sha bitta-yu, ijrochisi esa - har xil. SHunday qilib, asarni musiqachi ijro etish usulini “stil” bilan 
tenglashtirishimiz, sub’ektiv jihatdan toifa deb atashimiz mumkin.
Keltirilgan vaziyatga o’xshatib, biz yuqorida qo’yilgan boshqaruv usuli va yo’li nisbati 
haqidagi savolga javob berishimiz mumkin. Ular o’zaro to’g’ri nisbatda guyoki sub’ektiv yoki 
ob’ektiv toifa bo’ladilar. Boshqaruv usuli bu munosabatda shunday shaxsiy sifatlarga ega bo’lishi 
kerak: etika, jamoadagi o’zaro munosabatlar, rahbarni ijtimoiy faolligi, uddaburonligi, tartibli va 
hokazolar. Biz qoidaga asosan boshqaruv tizimidagi rahbarlik usullari haqida gapiramiz. 

---

Tadbirkorlik va boshqaruv xodimlariga o’xshab shaxsiy usulga ega bo’lishlari mumkin. Masalan, 
menejer-moliyachi u maxsus tavsiyanomaga ega ya’ni, foydadan soliq ajratmasini hisoblash 
bo’yicha uning kasb faoliyatini vazifa usuli bajaradi. Uning o’z vazifasini bajarish yo’li, usuli uning 
shaxsiy tavsifiga to’la bog’liq: qobiliyati, kasbni qanchalik egallaganligi, ishbilarmonligi va 
boshqalar. Bularni hammasiga ish uslubi deb qarash zarur. Xizmatchi o’ziga xos qancha tavsifga 
ega bo’lsa, bu kasb uslublari shunchalik namoyon bo’ladi.
Amaliyotda ishlab chiqarish rahbarlarining shunday shaxsiy sifatlari borki, ularning 
ishchanlik, tashkilotchilik saviyalari, ularga ishonib topshirilgan tashkilot, firmalarning haqiqiy 
faoliyat ko’rsatkichlari orasida aniq o’zaro bog’lanish mavjud. 
Jamoaning ishlab chiqarish faoliyatining muvaffaqiyatlari ko’pchilik hollarda rahbarning 
shaxsiy sifatiga bog’liq. Ushbu munosabatlar quyidagicha bo’lmog’i lozim: Birinchidan, o’zaro 
do’stlik munosabatlari zarur bo’lganda xizmatchilar yordamga keladi. 
Ikkinchidan, agar rahbarning malakasi haqida gapiradigan bo’lsak, unda u yuqori malakali 
mutaxassis va o’z kasbini yaxshi bilishi zarur.
Uchinchidan, u tashkilotchilik qobiliyatiga ega bo’lmog’i, ishda jamoani birlashtira olishi 
lozim.
Agar rahbar bir vaqtda bir necha masala yechadigan bo’lsa, unda u ular ichida eng asosiysini 
ajratishi, o’z ish vaqtini to’g’ri taqsimlashi, agar zarur bo’lsa, o’z xizmatchilarining ish vaqtini ham 
to’g’ri taqsimlay olishi lozim. Menejment uslubi bo’linmaning va uning bo’ysinuvchilarni o’zaro 
muhokama jarayonida namoyon bo’ladi. Bunda rahbarning ishi bitta muhim xususiyatga ega 
bo’ladi. Bir tomondan yuqori idora rahbarlari ta’siri ostida, ikkinchisi uning qo’l ostidagilarga 
bo’lgan ta’siri, uchinchisi - o’ziga hamma tomondan mos bo’lganlar bilan munosabati. Ushbu uchta 
o’zaro ta’sir boshqaruv uslubini aniqlaydi, u samarali yoki unchalik samarali bo’lmasligi mumkin. 
SHuning uchun bizda tez-tez: “Menejment uslubini takomillashtirish kerak” degan so’z ishlatiladi. 
Bu rahbarning uch xil o’zaro munsabatini jamoatda yaxshilash zarur deganidir. 
Ushbu masala nihoyasida rahbar mehnatining samaradorligini qanday o’lchash haqida bir 
necha so’z aytamiz. Gap shundaki, rahbarning mehnati aqliy mehnat, ba’zida esa ijodiy mehnat 
tabaqasiga kiradi. Bu kabi mehnat maxsuli mazkur boshqaruv masalalarini yechishdir. Ish 
shundayki, mehnat maxsuli ya’ni boshqaruv yechimi unga qabul qilishga ketgan vaqtni aks 
ettirmaydi, shuning uchun rahbar mehnati samaradorlik o’lchoviga ikki xil natija kiritish mumkin: 
uning faoliyatini alohida (joriy) natijalari va uning faoliyatini oxirgi natijalari (bo’linmaning ish 
natijalari) bo’yicha.