O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
Fiskal bosqich (1991-1995-yillar);

 
Noinflyatsion bosqich (1996-2002-yillar); 

 
Davlat moliyasini boshqarish tizimini isloh qilish 
bosqichi (2003-2017-yillar). 
Davlat byudjeti rivojlanishining birinchi bosqichi juda og‗ir 
kechdi. Bunga sabab ma‘muriy-buyruqbozlikka asoslangan 
rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o‗tayotgan davlatning 
byudjetini shakllantirish mamlakatda kechayotgan iqtisodiy 
inqiroz sharoitida (YAIM ishlab chiqarishning keskin pasayishi, 
bu esa o‗z navbatida, davlat byudjeti daromadlarining 
qisqarishiga olib keldi) amalga oshirildi. Daromadlar va 
xarajatlarning samarasiz tarkibi byudjet inqirozining yuzaga 
kelishiga sabab bo‗ldi.
Bu bosqichda davlat byudjeti yaqqol namoyon bo‗luvchi 
fiskal xususiyatga ega edi. Turli-tuman soliqlarning mavjudligi 
va yuqori soliq stavkalarining amal qilishi davlat byudjetini 
muayyan darajada daromadlar bilan ta‘minlashga xizmat qildi. 
Byudjetning asosiy vazifalari davlatni iqtisodiy, ijtimoiy va 
siyosiy islohotlarni amalga oshirish uchun zarur mablag‗lar 
bilan ta‘minlash, milliy iqtisodiyotni barqarorlashtirish va 
yanada rivojlantirish uchun sharoit yaratishdan iborat edi. 
Fiskal bosqich davri yuqori soliq stavkalari va soliq solish 
bazasining kengligi bilan tavsiflanadi, bu hol mamlakatda 
Fiskal bosqich(1991-1995-yillar)ning vazifalari: 

yangi byudjet qonunchiligini yaratish;

soliq islohotlarini o‘tkazish; 

byudjetning xarajatlar qismini qayta tarkiblash; 

byudjet daromadlari va xarajatlarini balanslashtirishga erishish

---

123
ishlab chiqarishning jadal rivojlanishiga to‗sqinlik qilar, 
iqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun sharoit yaratish, ishlab 
chiqarish hajmini kengaytirish va tadbirkorlik faoliyatini 
rag‗batlantirish talablariga javob bermas edi. Ko‗p sonli 
imtiyozlarning kiritilishi esa ishlab chiqarishni kengaytirish va 
tadbirkorlikni rivojlantirishda kutilgan natijani bermadi, balki 
aksincha, soliq to‗lashdan bo‗yin tovlashga imkoniyat yaratdi. 
Iqtisodiy islohotlarning zamonaviy xalqaro amaliyoti davlat 
byudjetining makroiqtisodiy tartibga solish va boshqarish 
vositasi ekanligini ko‗rsatadi. Hukumat byudjet qonunchiligi 
yordamida 
xarajatlarning 
umumiy 
darajasini, 
byudjet 
taqchilligi va davlat qarzi hajmini nazorat qiladi. Natijada 
qonunchilik makroiqtisodiy siyosatning quyidagi jihatlarini 
namoyon etadi:

Qonun chiqaruvchi va ijroiya hokimiyatlari o‗rtasida 
byudjet vakolatlarining taqsimlanishi;

hukumatning 
byudjet 
tartib-taomillari 
nazoratini 
cheklovchi va shaffofligini pasaytiruvchi yashirin yoki 
kvazibyudjet faoliyatining taqiqlanishi;

makroiqtisodiy nazoratni ta‘minlash maqsadida byudjet 
taqchilligi, davlat qarzi va chetdan mablag‗ jalb qilishning 
cheklanishi. 
Byudjet islohotlarining ikkinchi bosqichi 1995-yilda davlat 
byudjeti va byudjetdan tashqari davlat maqsadli jamg‗armalari 
mablag‗larini yagona konsolidatsiyalashgan byudjetga jamlash