O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Ishsizlik. 
Ishsizlik va sanoat ishlab chiqarilishi hajmi 
iqtisodiyot 
joriy 
holatini 
ko‗rsatuvchi 
ikki 
muhim 
ko‗rsatkichdir. Ishsizlik, ish kuchining ish bilan band 
bo‗lmagan qismining foizdagi ifodasi – davlat siyosatining 
maqsadli ko‗rsatkichi hisoblanadi. Bu mezon siyosiy jihatdan 
juda ahamiyatlidir. Ishsizlik darajasining 0,5 foizga o‗sishi yoki 
pasayishi prezidentni mamlakat ommaviy axborot vositalarida 
iqtisodiy taraqqiyot haqida bayonot berishiga yoki oppozitsiya 
liderlarining iqtisodiyotning pasayib borayotganligi uchun 
prezidentni ayblash uchun asos bo‗la oladi. Biroq ishsizlikka 
keng ko‗lamli mavsumiy tebranishlar ta‘sir etadi va uni 
o‗lchash ko‗pgina murakkab omillarga bog‗liq. Ayollar va irqiy 
ozchilik guruhi vakillari, qidirgani bilan o‗ziga mos keluvchi ish 
o‗rinlari yo‗qligiga yoki qidirishga arziydigan ishning yo‗qligiga 
ishonchi komil bo‗lganligi uchun ish qidiruvchilar qatorida 
qayd etilmasligi ham mumkin. Shuning uchun ishsizlik 
ma‘lumotlari har doim ehtiyotkorlik bilan talqin etilishi lozim. 
Ishsizlik ko‗rsatkichlari mamlakatning turli hududlari, shtatlar 
va subshtat hududlar bo‗ylab turlicha bo‗lishi mumkin. Misol 
uchun, qishloq hududlari qattiq iqtisodiy zarbaga uchragan 
paytda, shahar hududlari kamroq aziyat chekishi mumkin. 
Iqtisodiyoti avtomobilda sayohat qiluvchi turistlar tashrifiga 
bog‗liq bo‗lgan shtat yoqilg‗ining yuqori narxlariga nisbatan 
ta‘sirchan bo‗lishi va natijada o‗sha shtatlarda ishsizlikning 
oshishi kuzatilishi mumkin. 
Sanoat ishlab chiqarishi. 
Sanoat ishlab chiqarishi indeksi 
Federal Rezerv Tizimi tomonidan ishlab chiqilgan bo‗lib, uzoq 
vaqt ishlatiladigan mustahkam tovarlar ishlab chiqarilishining 
o‗lchovi hisoblanadi. Chidamli mahsulot ishlab chiqarish, 

42
U.S. Congressional Budget Off ice (2011). Budget and economic outlook: fiscal years 

2011-2021. 

---

59
ayniqsa, po‗lat ishlab chiqarish sanoati boshqa sanoat 
tarmoqlari uchun katta ahamiyatga ega. Chunki boshqa 
sanoat tarmoqlarining rivojlanishi po‗lat va shu kabi qattiq 
metallarning ishlab chiqarish hajmlariga bog‗liq bo‗ladi. Po‗lat 
ishlab chiqarish va sotish hajmlarining o‗sishi kelgusida 
kapital obyektlarga investitsiyalarning oshirilishiga turtki 
bo‗ladi, pasayishi esa iqtisodiyotga bo‗lgan ishonchning 
kamayishiga olib keladi va korxonalar o‗z zaxiralarini 
kamaytirish harakatiga tushib qoladilar. Bu indeksning 
ahamiyati iqtisodiyotning ishlab chiqarish segmenti xizmatlar 
segmentiga qaraganda kamayganligi bois birmuncha pasaydi. 
Yetakchi indikatorlar.
Statik indikatorlar iqtisodiyotning 
joriy yoki so‗nggi holatini o‗lchashda foydali bo‗lishiga 
qaramasdan, ular ko‗pincha murakkab strategiyalarni belgilab 
olish uchun yetarlicha vaqt bera olmaydi. Prognozchilar natija 
sifatida yetakchi indikatorlarga murojaat qiladilar. Yetakchi 
indikatorlar ishsizlikning o‗rtacha davomiyligi, shuningdek, 
tijorat va sanoat kreditlarining, tovar va xizmatlar iste‘mol 
narxlari indekslarining, ishlab chiqarish va savdoda tovar-
moddiy zaxiralari indekslarining o‗zgarishi kabi ma‘lumotlarni 
o‗z ichiga oladi
Bandlik bilan bog‗liq indikatorlar. 
Asosiy yetakchi 
indikatorlardan biri ishlab chiqarishdagi 
o‗rtacha haftalik ish 
soatlaridir.
Aksariyat ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarish 
uchun talab qisqara boshlasa, ishchilarni ishdan bo‗shatish 
o‗rniga, ish haftasi uzunligini qisqartirish amaliyotini 
qo‗llaydilar. Yana bir indikator ishsizlikdan sug‗urta qilish 
bo‗yicha haftalik birlamchi murojaat ko‗rsatkichi bo‗lib, u 
ishdan bo‗shatish darajasining ortishi yoki kamayishini 
ko‗rsatadi. 
Har 
ikkala 
indikator 
ish 
beruvchilarning 
iqtisodiyotdagi 
kutilayotgan 
o‗zgarishlarga 
bo‗lgan 
munosabatini ifodalaydi.