O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Uy-joy qurilishining boshlanishi. 
Xususiy, noqishloq xo‗ja-
lik uy-joylar qurilishining boshlanishi iqtisodiyotning sog‗lom-
lashayotganligi va quruvchilar va moliyaviy investorlarning 

---

60
ishonchi oshayotganligidan dalolat beradi va yangi xususiy uy-
joy qurilishi uchun ruxsatnomalar soni bilan baholanadi. Yangi 
qurilishlar sonining kamayib borishi kelajakda iqtisodiy 
qisqarishlar haqida dalolat beradi. Uy-joy qurilishi boshlangan 
vaqtda bunday qimmatbaho tovar uchun bir necha oylar ichida 
yoki yillab xaridor topilmasligi mumkinligi uy-joy qurilishiga 
investitsiya kiritishni qiyinlashtiradi. Misol uchun, Michigan 
(Flint) shtatining bir hududida 2000-yillarning o‗rtalarida uy-
joy qurilishidagi jiddiy inqiroz natijasida avtomobil sanoatidagi 
band ishchilarning qisqarishi yuz bergan va ularning jiddiy 
jabr ko‗rishlariga olib kelgan. Vaziyat shu darajada yomon 
ediki, nafaqat uy-joy qurish shirkatlari, balki davlat uy-joy 
inspektorlari ham nazorat qilish uchun hech qanday obyekt 
qolmaganligi tufayli ishsiz qoldilar. 2007-yilda ipoteka 
bozoridagi yirik moliyaviy pufaklarning yorilishi hamma 
shtatlarga o‗z ta‘sirini ko‗rsatdi, Florida va Nevada shtatlari 
boshqalardan ko‗proq zarar ko‗rdi.
Yangi uy-joy qurilishining boshlanishi, shuningdek, 
ipoteka stavkalariga ham favqulotda sezilarli ta‘sir ko‗rsatdi. 
Juda yuqori stavkalar davrida, xususan 1980-yillarning 
boshlarida ko‗plab potensial xaridorlar bozorni tark etishdi. 
1990-yillarda va 2000-yillarning birinchi o‗n yilligida ipoteka 
stavkalari yaqin ellik yillikdagi eng past darajasiga tushdi, 
hattoki 2001-yil 11-sentabrdan keyin ham uy-joylar qurishga 
kirishish o‗sib bordi. 2001-2002-yillardagi moliyaviy faoliyat-
ning muhim jihati shundaki, yangi qurilgan uylarni 
moliyalashtirishdan ko‗ra, mavjud ipoteka kreditlarining qayta 
moliyalashtirilishi yuqori bo‗ldi.
So‗nggi yillarda uy-joy qurilishi biroz ishonchsiz bo‗lgan 
yetakchi indikator bo‗lib qoldi. Ipoteka kreditlarining tartibga 
solib turuvchi stavkalarning qo‗llanilishi hisobiga o‗sishi uy 
sotib oluvchilarni foiz stavkasidagi davriy tebranishlardan 
moliyaviy himoya qilish imkonini beradi, bu esa, o‗z navbatida, 
foiz stavkasi yuqori bo‗lgan davrlarda uy-joylar uchun yuqori 
talabni ushlab turadi. Biroq tobora murakkab bo‗lgan 

---

61
moliyaviy vositalar va qarz oluvchilar ustidan zaif nazorat oxirgi 
o‗n yillikda uy-joy qurilishida ―iqtisodiy portlash‖ga sabab 
bo‗ldi. Pufak yorilgach, qaytarib olish huquqi bo‗lmagan rekord 
darajadagi yo‗qotishlar inqirozga yetakladi. AQSH da uy-joy 
sanoatida turg‗unlikdan jonlanishga o‗ta boshlagani uchun har 
qanday holda ham uy-joy qurilishiga mukkasidan ketish 2007-
yildagi pufakning yorilishiga ta‘sir etdi.
43
Fond bozorlari. 
Fond bozorlari ishbilarmon doiralar va 
hukumat tahlilchilari tomonidan diqqat bilan kuzatib boriladi, 
ammo ularning tez o‗zgaruvchanligi yetakchi indikator sifatida 
foydalanishda qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Nyu-York fond 
birjasi (NYSE) tarixan eng ko‗p kuzatilgan bozordir. NASDAQ 
(Xavfsizlik dilerlarining avtomatik tijorat takliflari milliy 
assotsiasiyasi) texnologik aksiyalar katta hajmda sotiladigan, 
iqtisodiyotda axborot va kommunikatsion texnologiyalar 
ulushining ortishi hisobiga yanada muhimroq bo‗lib qolgan 
uyushmadir. Shuningdek, London va Tokio bozorlari ham 
kuzatib 
boriladi. 
Rivojlanayotgan 
fond 
bozorlarida 
investitsiyalardagi jiddiy o‗sish va ulardagi tebranishlar boshqa 
bozorlarni ayniqsa, 1990-yillarning so‗nggidagi tebranishlardan 
keyin yanada mas‘uliyatliroq bo‗lishni talab etadi. Misol uchun, 
Gonkong fond bozori indeksi haqida kunlik ma‘lumot berib 
boriladi. 
Birja bitimlarining bir qancha jamlanma indekslaridan 
foydalaniladi, ularning ichida eng ahamiyatlilari