Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Globallashuv hodisasi va globalistika. 
Bugun globallashuv 
jarayonining turli mamlakatlarda oʻtkazayotgan ta‘siri ham turlicha. Bu hol 
dunyo mamlakatlarining iqtisodiy, siyosiy, ma‘naviy va boshqa sohalardagi 
sa‘lohiyatiga bogʻliq. Dunyoda yuz berayotgan shiddatli jarayonlarning har 
bir mamlakatga oʻtkazayotgan salbiy ta‘sirini kamaytirish va ijobiy ta‘sirini 
kuchaytirish uchun shu hodisaning mohiyatini chuqurroq anglash, uning 
xususiyatlarini oʻrganish lozim.
Globallashuv – turli mamlakatlar iqtisodi, madaniyati, ma‘naviyati, 
odamlari oʻrtasidagi oʻzaro ta‘sir va bogʻliqlikning kuchayishidir. Albatta, 
globallashuv tushunchasiga berilgan ta‘riflar juda koʻp. Masalan, fransuz 
tadqiqotchisi B.Bandi globallashuv jarayonining uch belgisini quyidagicha 
keltiradi: 
1) globallashuv bu – doimiy davom etuvchi tarixiy jarayon; 
2) globallashuv bu – jahonning gomogenlashuvi va universallashuvi 
jarayoni; 
3) globallashuv bu – milliy chegaralarning ―yuvilib ketish‖ jarayoni
3
. 
1
Богомолов Б.А Глобализация: некоторые подходы к осмыслению феномена. Вестн. Моск. Ун-та Сер. 12. 
Политические науки. 2004. №3. 
2
Peters, B. G., andD. J. Savoie. 1996. Governance in a Changing Envi ronment. Montreal & Kingston : McGill-
Queen's University Press. 
3
Миллий истиқлол ғояси. Дарслик. Тузув.: И.Эргашев ва бошқ. -Т.: Академия, 2005. –Б.80. 

---

329 
XX asr oʻrtalarida globallashuvning institutsionallashuvi, ya‘ni 
tashkillashuvi kuchaygandan soʻng, bu jarayonning oʻzi ham shiddatli tus 
oldi. Bugungi globallashuv jarayonida asosiy e‘tibor iqtisodiyot sohasiga 
qaratiladi. Ammo, bu jarayonning ma‘naviyatga, madaniyatga ta‘siri ijtimoiy 
fanlarda etarlicha tadqiq etilmagan.
Chetdan oʻtkaziladigan mafkuraviy ta‘sirga qarshi himoya choralari 
koʻrishdan avval qanday ta‘sirlarni ma‘qullash lozimu, qandaylarini rad etish 
kerakligini aniqlab olish zarur. Hozirgi kunda birorta ham xalq yoʻqki, u 
boshqa xalqlar madaniyati va ma‘naviyatidan toʻlik toʻsilgan boʻlsa. 
qolaversa tarix boshqa xalqlar ma‘naviyatidan bahramand boʻlgan xalqlar 
ma‘naviyati yuksaklikka erishganidan guvohlik beradi. Ajdodlarimiz tarixi 
jahon xalqlari ma‘naviyatiga hurmat bilan qarash, kerakli joylarini oʻrganib, 
ijodiy 
rivojlantirish 
orqaligina 
ma‘naviyat 
choʻqqisiga 
erishish 
mumkinligidan guvohlik beradi. Bizga ta‘sir oʻtkazayotgan yoki ta‘sir 
oʻtkazmoqchi boʻlayotgan gʻoyalarni qay birini qabul qilish va qay birini rad 
etish lozimligini aniqlash uchun jiddiy tahlil lozim. Ana shunday tahlilni 
oʻtkazish uchun ba‘zan hafsalasizlik, baza XX asr insoniyat taraqqiyotida 
koʻplab yirik oʻzgarishlar, tarkibiy siljishlar, buhronlar (krizislarga) asri 
sifatida oʻrin oldi. Insoniyat oʻz taraqqiyot yoʻlida hamkorlikda va 
hamjihatlikda hal etishi lozim boʻlgan muammolar koʻlami, sohalari tobora 
orta bormoqda. Yangi ming yillikda bu oʻzgarishlar yanada chuqurlashuvi va 
xalqaro ahamiyatga ega boʻlib borishi tabiiydir.
Globallashuv oʻz mohiyati jihatidan koinotimizdagi har bir inson, har 
bir davlat, qolaversa jahon hamjamiyatini befarq qoldirmaydigan va uni 
faqatgina hamkorlikdagina hal etilishi lozim boʻlgan muammolarni oʻz 
tarkibiga oladi.
Global jarayon asosiy ziddiyati shakllanayotgan umuminsoniy 
turmush tarzi bilan milliy turmush tarzlari oʻrtasidagi farq va tafovudlarni 
umumiy maxrajga olib kelishi masalalari bilan bogʻlikdir. Ammo 
umumbashariy turmush tarzlarining ijobiy, asosli, barcha millatlar va elatlar 
qabul qilgan jihat va xislatlarini umumlashtirish asosida quriladi. Shu nuqtayi 
nazardan olganda, har bir xalqning turmush tarzi uziga xos ijobiy xislat va 
xususiyatlarini saqlab qolgan holda, umuminsoniy mazmunga ega boʻlib, 
barcha xalqlarning asosiy talablariga javob berishi kerak. 
L.E.Grininning 
fikricha, ―Globallashuv mintaqalar va umuman jahonning integratsiyasi va 
yaqinlashuvining natijasidir‖. U globallashuvga jarayon sifatida qaraydi va 
unga quyidagi ta‘rifni beradi. ―Globallashuv bu jarayon, uning natijasida 
dunyo oʻzining barcha subyektlariga yanada aloqador va yana ham bogʻliq 
boʻladi‖. 
2006 yilda ―Globallashuv‖ tushunchasi va uning turli sohalarga 
oʻtkazayotgan ta‘sirini aniqlashga bagʻishlangan jahonning etakchi olimlari 
hamkorligida 
―Globalistika 
mejdunarodnыy 
mejdissiplinarnыy 
ensiklopedicheskiy slovar‖ tayyorlanib e‘lon qilindi. Unda globallashuv 

---

330 
tushunchasiga olimlar turlicha ta‘rif berganlar va uning ta‘sir doirasini 
aniqlashga harakat qilingan. Lekin koʻrinib turibdiki, globallashuvning milliy 
ma‘naviyatga oʻtkazayotgan salbiy ta‘siri e‘tibordan chetda qoldirilmoqda. 
Globallashuvning boshlanish davri boʻyicha Gʻarb olimlari ham turli fikrlarni 
ilgari surib kelmoqdalar. Jumladan, R. Kobden va J. Brayt kabi olimlar 
globallashuv toʻlqinlarini mamlakatlar oʻrtasida erkin savdoning amalga 
oshuvi va uning natijasida iqtisodiyotdagi oʻsish bilan bogʻlaydilar hamda 
uning boshlanish davrini XIX va XX asr bilan chegaralaydilar. Ularning 
fikricha, Britaniya oʻzining dengiz, industriya va moliyaviy qudrati bilan 
globallashuv toʻlqinining birinchi bosqichi kafolati boʻlgan. Ular 
globallashuvning ikkinchi bosqichi yoki tiklanishini 1970 yillarning 
oxirlarida informatika va telekomunikatsiyada sodir boʻlgan inqiloblar 
asosida boshlanganligini ta‘kidlaydilar
1
. Aslida globallashuv XX asrning 
ikkinchi yarmidan boshlab turli daraja va koʻrinishlarda mavjud boʻlgan. 
Dastlab, u stixiyali ravishda kechgan boʻlsa, ma‘lum vaqtdan keyin 
iqtisodiyotni taraqqiy ettiruvchi omilga aylangan. Uning bu imkoniyatidan 
hamma manfaatdor boʻlgan va bu jarayonning avj olishi XXI asrga kirib 
kelish davriga toʻgʻri kelmoqda. 
Hozirgi kunda ―globalistika‖ termini zamonaviy fan tilining ajralmas 
qismidir, ammo uning ma‘nosi haqida hanuz turlicha fikrlar bildirilmoqda. 
Ba‘zilar bu yangi fan, u hali shakllanish jarayonida deb aytsalar, boshqalar 
ilmiy bilish integratsiyasi natijasi deb bilib, oʻziga xos fanlararo tadqiqotlar 
sohasi, deb tan olmoqda.
2
Globallashuv jarayoni kuchayib borayotgan hozirgi 
dunyoda davlatning raqobat shartlariga tez moslashuvi uning muvaffaqiyatli 
va barqaror rivojlanishining asosiy ustunligi – ta‘limi tizimining holati bilan 
aniqlanadigan, shaxsni ma‘naviy rivojlantirish imkoniyatlari mavjudligi bilan 
bogʻliq.