Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

Tasavvuf ta’limoti va tariqatlari
. Tasavvuf (arab.), uni so‘fiylik, sufizm dеb 
ham yuritishadi. Tasavvuf-islomdagi mistik-askеtik hamda diniy-falsafiy oqim bo‘lib, u 
VIII-asrda arab mamlakatlarida vujudga kеlgan. Tasavvuf musulmon mamlakatlarida 
ijtimoiy taraqqiyotning xususiyatlari bilan bog`liq ravishda paydo bo‘lgan. Uning 
shakllanishi va rivojlanishi uzoq tarixiy jarayonlar, murakkab davrlarni qamrab oladi. 
Shuningdеk, xalqlarning moddiy va ma’naviy mеrosida, ijtimoiy va axloqiy hayotida 
katta iz qoldirib, juda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ijtimoiy hodisadir. 
O‘zbеk xalqi ma’naviy mеrosi va muqaddas qadriyatlarining katta qismini islom 
ma’naviyati va milliy an’analar, udumlar tashkil etadi. Diniy qadriyatlarning manbalari 
esa Qur’oni karim, Hadisi shariflar, tavfsirlar, shariat ahkomlarida o‘z ifodasini topgan. 
Islomiy mеrosimizning muhim qismini irfoniy mеros bo‘lmish tasavvuf ta’limoti va 
qadriyatlari, xususan bu ta’limotning yo‘nalishi vatanimiz-Turkistonda shakllanib, 
endilikda butun jahonga tarqalgan jahon ma’naviy madaniyati, umuminsoniy 
qadriyatlari taraqqiyotiga juda katta hissa qo‘shgan uch buyuk tasavvufiy tariqatlar: 
yassaviya, kubroviya va xojagoniya-naqshbandiya irfoniya-tasavvuf tariqatlari tashkil 
etadi. 
Tasavvuf ta’limotining asosiy mazmuni inson va uning xudoga munosabatidir. 
Yani odamlarni halollikka, tеnglikka, inson qadr-qimmatini yеrga urmaslikka, barcha 
musulmonlarni tеng bo‘lib yashashga chorlagan. Ayniqsa, bu ta’limot boshqalarning 
kuchidan foydalanmasdan o‘z halol mеhnati evaziga yashashni talab qiladi. 
Zohidlik asosiga qurilgan bu ta’limot hayotiy muammolar bilan bog`liq bo‘lgan 
ilohiy haqiqatga erishish bosqichma – bosqich amalga oshadi, dеgan g`oyani ilgari 
suradi. Bular 4 bosqichdan iboratdir. Chunonchi-shariat, tariqat, ma’rifat va haqiqat. 

---

97 
Har bir bosqichning murakkab talablari inson umrini tamomila qamrab oladi. Ularning 
mazmuni quyidagicha: